Tân Ước giới thiệu cho chúng ta không chỉ một, mà đến hai địa danh mang tên Bêtania. Mặc dù cùng tên, chúng lại nằm ở những vị trí địa lý khác nhau và gắn liền với những giai đoạn, những mầu nhiệm riêng biệt trong cuộc đời tại thế của Đức Giê-su Ki-tô. Việc phân biệt và hiểu sâu sắc ý nghĩa của từng Bêtania là điều cần thiết để nắm bắt trọn vẹn hơn bức tranh Tin Mừng. Tên gọi "Bêtania" (tiếng Hê-brơ: בֵּית עַנְיָה - Bet 'Aniyah) thường được giải nghĩa là "nhà của người nghèo/khốn khổ" hoặc "nhà chà là", dù ý nghĩa chính xác vẫn còn tranh luận. Cả hai cách giải nghĩa đều có thể gợi lên những khía cạnh quan trọng về các địa điểm này.
I. Bêtania gần Giê-ru-sa-lem: Ngôi Nhà Của Tình Bạn, Dấu Chỉ Sự Sống Lại và Lời Tiên Báo Cuộc Thương Khó (Al-Eizariya ngày nay)
Đây là Bêtania quen thuộc hơn, một ngôi làng nép mình trên sườn phía đông của Núi Ô-liu hùng vĩ, chỉ cách Thành Thánh Giêrusalem khoảng 15 dặm stades (khoảng 3 km - Ga 11:18), một khoảng cách vừa đủ gần để đi lại trong ngày Sabát. Vị trí này mang ý nghĩa đặc biệt: đủ gần trung tâm tôn giáo Giêrusalem nhưng cũng đủ tách biệt để trở thành nơi nghỉ ngơi, ẩn náu.
· Núi Ô-liu - Bối cảnh linh thiêng: Bản thân Núi Ô-liu đã là một địa danh giàu ý nghĩa Kinh Thánh. Đây là nơi Vua Đavít chạy trốn Apsalom (2 Sm 15:30), nơi ngôn sứ Êdêkien thấy vinh quang Thiên Chúa rời khỏi Đền Thờ (Ed 11:23), nơi ngôn sứ Dacaria loan báo Chúa sẽ đứng trong Ngày Quang Lâm (Dcr 14:4). Chính trên ngọn núi này, gần Bêtania, Chúa Giê-su đã có những bài giảng quan trọng (Diễn từ trên Núi Ô-liu - Mt 24-25), đã trải qua cơn hấp hối trong vườn Ghết-sê-ma-ni (Mt 26:36-46), và cuối cùng, cũng từ đây Ngài về trời (Lc 24:50-51; Cv 1:12). Bêtania là một phần không thể tách rời của không gian linh thiêng này.
· Ngôi nhà của Tình Bạn Thánh (Maria, Mácta, Ladarô - Lc 10:38-42; Ga 11-12):
o Bêtania được biết đến nhiều nhất là quê hương của ba chị em Ladarô, Mácta và Maria. Ngôi nhà này không chỉ là nơi trú chân, mà là một "ốc đảo" của tình bạn, sự đón nhận và yêu thương chân thành dành cho Chúa Giê-su giữa bối cảnh chống đối ngày càng tăng tại Giêrusalem.
o Hai chị em Maria và Mácta tượng trưng cho hai khía cạnh của đời sống người môn đệ: Mácta đại diện cho sự phục vụ tích cực (diakonia), còn Maria đại diện cho sự lắng nghe Lời Chúa trong chiêm niệm (theoria). Cả hai đều cần thiết và được Chúa yêu thương (Lc 10:38-42). Lời tuyên xưng đức tin mạnh mẽ của Mácta khi Ladarô qua đời: "Thưa Thầy, con vẫn tin Thầy là Đức Ki-tô, Con Thiên Chúa, Đấng phải đến thế gian" (Ga 11:27) là một trong những lời tuyên xưng Ki-tô học trọng tâm của Tin Mừng Gioan.
o Ngôi nhà này là hiện thân của lòng hiếu khách Ki-tô giáo, một giá trị được đề cao trong Giáo hội (x. Dt 13:2).
· Phép lạ Phục sinh Ladarô - Dấu Chỉ Tối Thượng (Ga 11:1-44):
o Đây là "dấu lạ" thứ bảy và lớn nhất trong Tin Mừng Gioan, đỉnh cao của các phép lạ Chúa Giê-su thực hiện trước cuộc Thương Khó. Việc Chúa Giê-su cố tình trì hoãn đến Bêtania (Ga 11:6) không phải vì vô tâm, mà để vinh quang Thiên Chúa được tỏ hiện cách rực rỡ hơn.
o Phép lạ này không chỉ cho thấy quyền năng tuyệt đối của Chúa Giê-su trên sự chết mà còn mặc khải chính Ngài là "Sự Sống Lại và là Sự Sống" (Ga 11:25). Ai tin vào Ngài, dù đã chết, cũng sẽ được sống. Đây là lời loan báo trực tiếp về sự Phục Sinh của chính Ngài và niềm hy vọng phục sinh cho tất cả các tín hữu.
o Sự kiện này cũng cho thấy nhân tính trọn vẹn của Chúa Giê-su: Ngài thổn thức (Ga 11:33), xúc động và khóc thương Ladarô (Ga 11:35).
o Hậu quả trực tiếp: Phép lạ vĩ đại này khiến giới lãnh đạo Do Thái đi đến quyết định cuối cùng là phải giết Đức Giê-su (Ga 11:45-53). Như vậy, Bêtania trở thành nơi khởi nguồn cho con đường dẫn đến Đồi Can-vê.
· Bữa Tiệc Xức Dầu tại Bêtania (Mt 26:6-13; Mc 14:3-9; Ga 12:1-8):
o Diễn ra tại nhà ông Si-môn phong hủi (theo Mát-thêu và Mác-cô) hoặc tại nhà Ladarô (theo Gioan, vì có đủ mặt ba chị em). Ông Si-môn từng bị phong hủi là một chi tiết ý nghĩa, cho thấy lòng thương xót của Chúa đối với những người bị xã hội ruồng bỏ.
o Hành động người phụ nữ (được Gioan xác định là Maria) dùng dầu thơm cam tùng hảo hạng đắt tiền xức cho Chúa là một cử chỉ của tình yêu quảng đại, lòng tôn thờ sâu sắc và sự nhạy bén tiên tri. Nó tương phản hoàn toàn với thái độ tính toán, giả hình của Giuđa Ítcariốt (Ga 12:4-6), kẻ sắp phản bội Thầy.
o Chính Chúa Giê-su giải thích ý nghĩa của hành động này: "Cô ấy đã giữ dầu thơm này cho ngày mai táng Thầy" (Ga 12:7); "Nghĩa là cô ấy đã xức dầu thơm trước cho thân xác Thầy, để chuẩn bị cho việc mai táng" (Mc 14:8). Hành động tại Bêtania này là một lời tiên báo sống động về cái chết và sự mai táng sắp xảy ra của Ngài tại Giêrusalem.
o Trong Phụng vụ Công giáo: Các trình thuật về việc xức dầu tại Bêtania thường được đọc vào Thứ Hai Tuần Thánh, nhấn mạnh mối liên hệ mật thiết của sự kiện này với Mầu nhiệm Vượt Qua.
· Nơi Nghỉ Ngơi Trong Tuần Thánh (Mt 21:17; Mc 11:11-12): Bêtania trở thành "căn cứ", nơi Chúa Giê-su và các môn đệ lui về nghỉ đêm sau những ngày giảng dạy và đối mặt căng thẳng tại Đền Thờ Giêrusalem. Đó là nơi bình an trước cơn giông tố sắp ập đến.
· Gần Nơi Thăng Thiên (Lc 24:50-51; Cv 1:9-12): Phúc Âm Lu-ca ghi rằng Chúa Giê-su "dẫn các ông tới gần Bêtania, rồi giơ tay chúc lành cho các ông" và được đưa lên trời. Sách Công vụ Tông đồ nói rõ hơn là Ngài lên trời từ Núi Ô-liu (Cv 1:12). Bêtania, nằm trên Núi Ô-liu, là khu vực chứng kiến sự kiện cuối cùng của cuộc đời tại thế của Chúa Giê-su, khép lại sứ vụ trần thế của Ngài, mở ra thời kỳ của Chúa Thánh Thần và Giáo hội.
· Truyền Thống và Hành Hương Công giáo: Ngày nay, Al-Eizariya vẫn là điểm hành hương quan trọng. Các nhà thờ do Dòng Phanxicô coi sóc, như Nhà thờ Thánh Ladarô (bao gồm cả ngôi mộ truyền thống của ông) và các di tích khác, giúp các tín hữu tưởng nhớ và kết nối với những sự kiện Tin Mừng đã diễn ra tại đây.
II. Bêtania Bên Kia Sông Giô-đan: Nơi Khởi Đầu Sứ Vụ Công Khai (Al-Maghtas/Bethabara)
Địa điểm Bêtania thứ hai này được xác định rõ ràng hơn về mặt vị trí tương đối: "bên kia sông Giô-đan" (Ga 1:28), tức là ở bờ phía đông con sông này, trong vùng Perea cổ đại, thuộc lãnh thổ Jordan ngày nay.
· Vị trí và Tên gọi:
o Tuy vị trí chính xác tuyệt đối còn được thảo luận, truyền thống mạnh mẽ và các khám phá khảo cổ học chỉ về khu vực Al-Maghtas ("Nơi Rửa Tội" trong tiếng Ả Rập) ở Jordan. Địa điểm này đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới và được Tòa Thánh Vatican nhìn nhận là nơi Chúa Giê-su chịu phép rửa. Nhiều vị Giáo Hoàng như Gioan Phaolô II, Bênêđictô XVI và Phanxicô đã đến hành hương tại đây.
o Một số bản văn cổ của Tin Mừng Gioan 1:28 ghi là "Bêthabara" (nghĩa là "nhà ở chỗ nước lội qua sông"), có thể là một tên khác của cùng một khu vực hoặc một địa điểm rất gần đó, nơi có một bến đò hay chỗ cạn dễ dàng vượt sông Gio-đan.
· Sứ Vụ của Gioan Tẩy Giả (Ga 1:19-34; Mt 3:1-12; Mc 1:1-8; Lc 3:1-20):
o Bêtania bên kia sông Giô-đan là trung tâm hoạt động của Thánh Gioan Tẩy Giả, vị tiền hô vĩ đại cuối cùng của Cựu Ước, người được sai đến để "dọn đường Chúa" (Is 40:3; Ml 3:1; Lc 3:4).
o Việc Gioan chọn hoang địa và bờ sông Giô-đan làm nơi rao giảng mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Nó gợi nhớ cuộc Xuất Hành khỏi Ai Cập, hành trình trong sa mạc, và việc dân Israel vượt sông Giô-đan dưới sự dẫn dắt của Giosuê để vào Đất Hứa (Gs 3). Sứ điệp của Gioan là lời kêu gọi sám hối (metanoia), một cuộc "vượt qua" tinh thần để chuẩn bị đón Đấng Mêsia. Phép rửa của Gioan là dấu chỉ của lòng sám hối đó.
· Chúa Giê-su Chịu Phép Rửa (Mt 3:13-17; Mc 1:9-11; Lc 3:21-22; Ga 1:29-34):
o Đây là sự kiện nền tảng diễn ra tại hoặc rất gần Bêtania bên kia sông Giô-đan. Dù không có tội, Đức Giê-su đã đến xin chịu phép rửa của Gioan. Giáo lý Hội Thánh Công Giáo (GLHTCG) giải thích ý nghĩa sâu sắc của biến cố này (số 535-537):
§ Đó là hành động liên đới của Ngài với nhân loại tội lỗi, "hoàn tất mọi điều công chính" (Mt 3:15).
§ Đây là một cuộc Thần Hiển (Theophany), một sự kiện mặc khải về Ba Ngôi Thiên Chúa: Chúa Con hiện diện trong nhân tính, Chúa Thánh Thần ngự xuống dưới hình chim bồ câu, và Chúa Cha phán từ trời: "Đây là Con yêu dấu của Ta, Ta hài lòng về Người" (Mt 3:17).
§ Nó khai mạc sứ vụ công khai của Chúa Giê-su.
§ Nó thánh hóa dòng nước, trở thành nguyên mẫu và nguồn ơn cho Bí tích Rửa Tội của Ki-tô giáo, qua đó chúng ta được tái sinh trong Chúa Thánh Thần và trở thành con cái Thiên Chúa.
· Ơn Gọi Của Các Môn Đệ Đầu Tiên (Ga 1:35-51): Ngay sau khi Gioan Tẩy Giả giới thiệu Chúa Giê-su là "Chiên Thiên Chúa, Đấng xóa tội trần gian" (Ga 1:29, 36), những môn đệ đầu tiên như Anrê, Simon Phêrô, Philipphê và Nathanaen đã được kêu gọi đi theo Ngài tại chính khu vực này. Hạt nhân của Giáo hội tương lai đã bắt đầu hình thành tại Bêtania bên kia sông Giô-đan.
· Nơi Chúa Giê-su Lui Tới Sau Này (Ga 10:39-42): Khi gặp sự chống đối gay gắt tại Giêrusalem, Chúa Giê-su đã có lúc quay trở lại "bên kia sông Giô-đan, đến nơi ông Gioan đã làm phép rửa trước kia". Đáng chú ý, tại đây, "nhiều người đã tin vào Người" (Ga 10:42). Nơi khởi đầu sứ vụ lại trở thành nơi trú ẩn và đón nhận Ngài, tương phản với sự khước từ tại trung tâm tôn giáo.
III. Kết Nối và Tương Phản Giữa Hai Bêtania
· Khởi đầu và Hoàn tất: Bêtania bên kia sông Giô-đan đánh dấu sự khởi đầu sứ vụ công khai của Chúa Giê-su với phép rửa. Bêtania gần Giêrusalem lại gắn liền với những sự kiện quan trọng dẫn đến sự hoàn tất sứ vụ trần thế của Ngài: dấu lạ cao cả nhất (phục sinh Ladarô), lời tiên báo về cái chết (xức dầu), và sự kiện cuối cùng trước khi Ngài về trời (Thăng thiên).
· Nước và Sự Sống/Sự Chết: Một Bêtania gắn với nước sông Giô-đan, biểu tượng của sự thanh tẩy, tái sinh và sự sống mới trong Thánh Thần. Bêtania kia lại là nơi chứng kiến chiến thắng của Chúa Giê-su trên sự chết thể lý (Ladarô) và là nơi Ngài được chuẩn bị cho cái chết và sự phục sinh của chính mình.
· Hoang địa và Mái Nhà: Một Bêtania ở vùng hoang địa, nơi của lời kêu gọi sám hối và sự chuẩn bị. Bêtania kia là một mái nhà, nơi của tình bạn thân thiết, lòng hiếu khách và cộng đoàn.
Kết Luận
Cả hai địa điểm mang tên Bêtania đều là những cột mốc thiêng liêng trên bản đồ đức tin Ki-tô giáo. Bêtania bên kia sông Giô-đan là nơi khai mở sứ vụ cứu độ của Ngôi Lời Nhập Thể, nơi Ngài được Chúa Cha giới thiệu và Chúa Thánh Thần tấn phong. Bêtania gần Giêrusalem là nơi chứng kiến tình yêu thương nhân loại sâu sắc của Chúa Giê-su, quyền năng phục sinh của Ngài, và là chặng đường cuối cùng dẫn Ngài đến hy tế thập giá và vinh quang Phục Sinh. Hiểu biết về hai Bêtania giúp chúng ta chiêm ngắm sâu sắc hơn hành trình của Đức Ki-tô và ý nghĩa của ơn cứu độ mà Ngài mang đến cho nhân loại, như đức tin Công giáo gìn giữ và cử hành qua các Bí tích và Phụng vụ.