Thánh Agatha thành Sicily

Ngọn Đuốc Bất Diệt của Catania

Trong hàng ngũ các thánh tử đạo đồng trinh được tôn kính nhất của Kitô giáo thời cổ đại, Thánh Agatha thành Sicily nổi bật như một ngọn đuốc đức tin rực cháy, một biểu tượng kiên cường của lòng trung thành với Đức Kitô. Tên của ngài được khắc ghi vĩnh viễn trong Kinh Lễ Rôma (Lễ Quy Tạ ơn I), một vinh dự cao cả minh chứng cho sự tôn kính sâu rộng và lâu đời mà Giáo hội dành cho ngài. Ngay từ thế kỷ thứ V và thứ VI, tên của Thánh Agatha đã xuất hiện trong các bản Martyrologium (Sổ Ghi Các Thánh Tử Đạo) cổ xưa nhất như Martyrologium Hieronymianum và Lịch Carthage, cho thấy sự lan tỏa nhanh chóng của lòng sùng kính ngài vượt ra ngoài quê hương Sicily.  

Tuy nhiên, để hiểu được Thánh Agatha một cách trọn vẹn, chúng ta cần tiếp cận câu chuyện của ngài với một nhãn quan vừa mang tính học thuật vừa thấm đượm đức tin. Cần phải phân biệt rõ ràng giữa những dữ kiện lịch sử ít ỏi có thể kiểm chứng và kho tàng truyền thống hạnh các thánh (hagiography) phong phú, đầy chi tiết và mang ý nghĩa thần học sâu sắc. Các học giả đồng ý rằng sự kiện Thánh Agatha chịu tử đạo là một sự thật lịch sử. Nhưng các chi tiết sống động về cuộc đối thoại của ngài với quan tổng trấn, các phép lạ trong ngục tối, hay những lời cầu nguyện cuối cùng, lại thuộc về một thể loại văn chương khác. Các bản Passio Sanctae Agathae (Cuộc Thương Khó của Thánh Agatha), dù bằng tiếng Latinh hay Hy Lạp, không phải là những biên niên sử hiện đại mà là những tác phẩm nghệ thuật thần học. Chúng được viết ra không nhằm mục đích ghi lại một cách máy móc từng lời nói, từng sự kiện, mà để trình bày những chân lý vĩnh cửu về đức tin, lòng can đảm, quyền năng của Thiên Chúa, và bản chất của cuộc chiến thiêng liêng giữa sự thiện và sự ác.  

Vì vậy, việc các bản văn này “không có giá trị lịch sử” theo tiêu chuẩn hiện đại không hề làm suy giảm giá trị của chúng. Ngược lại, nó mời gọi chúng ta đọc và suy ngẫm chúng theo đúng tinh thần mà Giáo hội đã đón nhận và lưu truyền qua bao thế kỷ: như một nguồn cảm hứng, một bài học về sự thánh thiện, và một cửa sổ nhìn vào mầu nhiệm cứu độ được thể hiện qua cuộc đời của một vị thánh.

Tiểu Sử và Lịch Sử – “Giữa Truyền Thuyết và Sự Thật”

Bối Cảnh Lịch Sử: Cuộc Bách Hại Thời Hoàng Đế Decius (249-251 SCN)

Cuộc tử đạo của Thánh Agatha diễn ra trong bối cảnh cuộc bách hại dưới thời Hoàng đế Decius, một trong những cuộc đàn áp có hệ thống và quy mô toàn đế quốc đầu tiên nhắm vào các Kitô hữu. Để hiểu được hành động của quan tổng trấn Quinziano và sự kháng cự của Thánh Agatha, việc nắm rõ bản chất của cuộc bách hại này là vô cùng quan trọng.  

Không giống như các cuộc bách hại lẻ tẻ trước đó, chính sách của Decius không phải là một cuộc truy lùng và tiêu diệt mọi Kitô hữu. Thay vào đó, nó là một nỗ lực nhằm khôi phục lại pax deorum (sự hòa thuận với các thần linh), vốn được cho là nền tảng cho sự thịnh vượng và ổn định của Đế quốc Rôma. Decius tin rằng sự sao lãng việc thờ cúng các vị thần truyền thống của Rôma đã khiến đế quốc suy yếu. Do đó, vào năm 250, ông ra một sắc lệnh yêu cầu tất cả mọi công dân trong đế quốc—không phân biệt nam nữ, già trẻ—phải công khai thực hiện một hành vi tế lễ (thường là dâng hương hoặc đổ rượu) trước tượng các vị thần Rôma và hoàng đế.  

Sau khi thực hiện, mỗi người sẽ được cấp một libellus, một loại giấy chứng nhận đã tuân thủ luật pháp. Đối với các Kitô hữu, hành động này là một sự chối bỏ đức tin một cách công khai, một hành vi thờ ngẫu tượng không thể chấp nhận. Việc từ chối tế lễ không chỉ bị xem là một hành vi phạm thượng tôn giáo mà còn là một hành vi phản quốc, thách thức quyền lực tối cao của hoàng đế và sự thống nhất của đế quốc.  

Chính trong bối cảnh này, sự từ chối của Thánh Agatha không chỉ là một vấn đề cá nhân. Nó là một tuyên bố chính trị và thần học mạnh mẽ: lòng trung thành tối hậu của ngài thuộc về Đức Kitô, chứ không phải hoàng đế; và chỉ có một Thiên Chúa duy nhất đáng được thờ phượng, chứ không phải các ngẫu tượng của nhà nước. Quinziano, vị quan tổng trấn, đã lợi dụng sắc lệnh này làm cái cớ hợp pháp để bắt giữ và đưa Agatha ra tòa, biến cuộc đối đầu giữa họ thành một cuộc đụng độ giữa hai thế giới quan: một bên là quyền lực thế tục của Rôma đòi hỏi sự tuân phục tuyệt đối, và một bên là đức tin Kitô giáo khẳng định một lòng trung thành cao hơn, một vương quốc không thuộc về thế gian này.  

Những Dữ Kiện Lịch Sử Xác Thực

Dù các chi tiết của câu chuyện tử đạo được bao phủ bởi lớp màn truyền thuyết, các nhà sử học và các nhà hạnh các thánh học đều đồng thuận về một số dữ kiện cốt lõi, tạo nên nền tảng vững chắc cho lòng sùng kính Thánh Agatha.

• Sự thật về cuộc tử đạo: Điều chắc chắn nhất là Thánh Agatha là một trinh nữ đã chịu tử đạo vì đức tin Kitô giáo tại Sicily. Sự tồn tại và cuộc tử đạo của ngài được xác thực bởi những bằng chứng cổ xưa và nhất quán.  
• Thời gian và địa điểm: Cuộc tử đạo của ngài diễn ra vào ngày 5 tháng 2, trong khoảng thời gian của cuộc bách hại của Decius (250-251). Thành phố Catania ở Sicily được công nhận rộng rãi là nơi ngài chịu tử đạo và được chôn cất, mặc dù thành phố Palermo cũng tuyên bố là nơi sinh của ngài.  
• Sự tôn kính từ thời sơ khai: Bằng chứng mạnh mẽ nhất cho tầm quan trọng của Thánh Agatha là sự lan rộng nhanh chóng của lòng sùng kính dành cho ngài. Tên của ngài được ghi nhận trong các tài liệu phụng vụ và hạnh các thánh rất sớm:
  • Ngài được nhắc đến trong Lịch Carthage (đầu thế kỷ VI) và Martyrologium Hieronymianum (thế kỷ V-VI).  
  • Vào thế kỷ VI, thi sĩ Venantius Fortunatus đã liệt kê ngài vào hàng các thánh nữ đồng trinh tử đạo nổi tiếng của Kitô giáo.  
  • Các nhà thờ đã được xây dựng để tôn vinh ngài tại Rôma từ rất sớm. Đức Giáo hoàng Symmachus (498-514) đã cho xây một vương cung thánh đường kính ngài trên đường Via Aurelia. Đức Giáo hoàng Grêgôriô Cả (590-604) đã thánh hiến lại một nhà thờ của派 Arian ở Rôma dưới tước hiệu Sant’Agata dei Goti (Thánh Agatha của người Goth).  
• Vị trí trong Kinh Lễ Rôma: Có lẽ bằng chứng không thể chối cãi nhất về tầm quan trọng của ngài là việc tên của ngài được đưa vào Kinh Lễ Rôma (nay là Lễ Quy Tạ ơn I). Vào thế kỷ thứ V, tên của ngài đã có mặt trong các kinh nguyện Thánh Thể tại Rôma, Milan và Ravenna. Việc một vị thánh không phải là tông đồ, không phải người Rôma, được đặt ngang hàng với các thánh tử đạo lừng danh của chính Rôma như Agnes và Cecilia, cho thấy ảnh hưởng và sự tôn kính dành cho ngài đã vượt qua mọi ranh giới địa phương từ rất sớm. Phụng vụ, vốn có tính bảo tồn rất cao, đã hoạt động như một “hóa thạch sống”, lưu giữ ký ức của Giáo hội sơ khai về vị thánh nữ vĩ đại này.  

Câu Chuyện Tử Đạo theo “Passio” và “Legenda Aurea”

Câu chuyện truyền thống về cuộc tử đạo của Thánh Agatha, được lưu truyền chủ yếu qua các bản Passio (truyện thương khó) và được hệ thống hóa trong tác phẩm Legenda Aurea (Huyền Thoại Vàng) của Chân phước Jacobus de Voragine vào thế kỷ XIII, là một bản anh hùng ca về đức tin, sự trong trắng và lòng can đảm phi thường. Dù không phải là một biên niên sử, câu chuyện này là nguồn mạch chính cho lòng sùng kính và nghệ thuật thánh về ngài.

Câu chuyện bắt đầu tại Catania, Sicily, vào giữa thế kỷ thứ ba. Agatha là một thiếu nữ xuất thân từ một gia đình quý tộc, giàu có và có đức tin Kitô giáo. Ngài nổi tiếng không chỉ vì dòng dõi cao quý mà còn vì vẻ đẹp tuyệt trần. Ngay từ khi còn trẻ, khoảng 15 tuổi, Agatha đã quyết định dâng hiến trọn vẹn cuộc đời và đức trinh khiết của mình cho Thiên Chúa, và đã lãnh nhận từ tay giám mục tấm khăn voan màu đỏ, biểu tượng của các trinh nữ thánh hiến.  

Vẻ đẹp và sự giàu có của Agatha đã thu hút sự chú ý của Quinziano, quan tổng trấn Rôma tại Sicily. Bị thúc đẩy bởi lòng ham muốn nhục dục và sự tham lam tài sản của gia đình ngài, Quinziano đã nhiều lần ngỏ lời cầu hôn nhưng đều bị Agatha kiên quyết từ chối. Khi sắc lệnh bách hại của Hoàng đế Decius được ban hành, Quinziano đã nắm lấy cơ hội này để trả thù. Hắn cho bắt Agatha với cáo buộc xúc phạm quốc giáo, một tội danh phổ biến dành cho các Kitô hữu.  

Thay vì đưa ra xét xử ngay, Quinziano đã dùng một thủ đoạn đê hèn. Hắn giao Agatha cho một người phụ nữ tên là Afrodisia, một tú bà nổi tiếng gian ác, cùng với sáu cô con gái của bà ta, với hy vọng rằng môi trường trụy lạc của một nhà thổ sẽ làm lung lạc ý chí và phá hủy sự trong trắng của Agatha trong vòng một tháng. Tuy nhiên, mọi nỗ lực quyến rũ, mọi bữa tiệc trác táng, mọi lời dụ dỗ đều vô ích. Agatha vẫn vững vàng, đặt trọn niềm tin vào Thiên Chúa. Trước những lời dụ dỗ, ngài được cho là đã nói: “Tâm trí tôi được xây dựng vững chắc trên Đức Kitô: lời của các người là gió, lời hứa của các người là mưa, lời đe dọa của các người là sông lũ. Dù chúng có tấn công nền móng ngôi nhà của tôi thế nào đi nữa, nó cũng không thể sụp đổ, vì nó được xây trên đá tảng vững chắc”. Cuối cùng, Afrodisia phải đầu hàng, trả Agatha lại cho Quinziano và thừa nhận: “Đầu cô ta còn cứng hơn cả dung nham của núi Etna”.  

Tức giận vì thất bại, Quinziano bắt đầu một cuộc thẩm vấn chính thức. Agatha xuất hiện trong trang phục của một người tôi tớ, như các trinh nữ thánh hiến thường làm. Quinziano hỏi: “Nếu ngươi tự do và cao quý, tại sao lại hành xử như một nữ tỳ?” Agatha trả lời: “Bởi vì sự cao quý tối thượng là được làm tôi tớ cho Đức Kitô”.  

Cuộc đối thoại tiếp tục với những lời lẽ sắc bén và đầy xác tín từ phía Agatha. Khi Quinziano đe dọa sẽ dùng cực hình, Agatha đáp: “Nếu ngài kết án tôi cho thú dữ, chúng sẽ trở nên hiền lành khi nghe danh Đức Kitô; nếu ngài ném tôi vào lửa, các thiên thần từ trời sẽ ban cho tôi sương cứu độ; nếu ngài đánh đập và gây thương tích cho tôi, tôi có Chúa Thánh Thần ở trong tôi, Đấng sẽ ban cho tôi sức mạnh để coi thường mọi cực hình của ngài”.  

Không thể lay chuyển được ngài bằng lời nói, Quinziano chuyển sang hành động tàn bạo. Hắn ra lệnh căng ngài trên giá, dùng móc sắt cào xé thân thể, và dùng đuốc nóng đốt da thịt ngài. Đỉnh điểm của sự tàn ác là khi hắn ra lệnh dùng kìm sắt tra tấn và cắt đi đôi vú của ngài. Đối mặt với sự man rợ này, Agatha vẫn không nao núng, ngài nói với kẻ hành hạ mình: “Hỡi tên bạo chúa độc ác, vô nhân đạo, ngươi không xấu hổ sao khi xé nát nơi một người phụ nữ bộ phận mà chính ngươi đã bú mớm từ mẹ ngươi? Nhưng ta có những bộ ngực khác còn nguyên vẹn trong tâm hồn, nơi ta nuôi dưỡng mọi cảm giác của mình, và từ thuở nhỏ ta đã thánh hiến chúng cho Đức Kitô Chúa”.  

Bị thương nặng và chảy máu, Agatha bị ném trở lại vào ngục tối mà không được chăm sóc y tế. Nhưng trong đêm tối, một phép lạ đã xảy ra. Một ông lão đáng kính, được cho là chính Thánh Phêrô Tông đồ, đã hiện ra trong một ánh sáng rực rỡ. Ngài an ủi Agatha và chữa lành hoàn toàn các vết thương của ngài.  

Bốn ngày sau, khi bị đưa ra trước mặt Quinziano một lần nữa, hắn đã kinh ngạc khi thấy ngài lành lặn. Hắn hỏi: “Ai đã chữa lành cho ngươi?” Agatha trả lời: “Chính Đức Kitô đã chữa lành cho tôi”. Cơn thịnh nộ của Quinziano lên đến cực điểm. Hắn ra lệnh cho một cuộc tra tấn cuối cùng: lột trần Agatha và lăn ngài trên một lớp than hồng rực trộn với các mảnh sành sắc nhọn.  

Chính lúc này, một trận động đất mạnh đã làm rung chuyển cả thành Catania. Một phần của tòa án sụp đổ, chôn vùi hai trong số những cố vấn thân cận của Quinziano. Dân chúng hoảng sợ, cho rằng đây là dấu chỉ của cơn thịnh nộ thần linh vì sự đối xử tàn bạo với Agatha, và họ đã nổi dậy phản đối. Sợ hãi trước sự phẫn nộ của dân chúng, Quinziano ra lệnh đưa Agatha, lúc này đã gần chết, trở lại ngục tối.  

Tại đó, Thánh Agatha dâng lên lời cầu nguyện cuối cùng: “Lạy Chúa, Đấng Tạo Hóa của con, Đấng đã luôn bảo vệ con từ trong nôi. Đấng đã đưa con ra khỏi tình yêu thế gian và ban cho con sự kiên nhẫn để chịu đựng. Giờ đây, xin hãy đón nhận linh hồn con” (lời cầu nguyện này được ghi lại với các biến thể nhỏ trong nhiều nguồn ). Sau khi cầu nguyện, ngài đã trút hơi thở cuối cùng. Đó là ngày 5 tháng 2 năm 251.  

Truyền thuyết kể rằng, khi các tín hữu đang chuẩn bị chôn cất thi hài của ngài, một thiên thần trong hình dạng một chàng trai trẻ mặc áo lụa đã xuất hiện. Thiên thần đặt bên cạnh đầu ngài một tấm bia cẩm thạch có khắc dòng chữ: “Mentem Sanctam Spontaneum Honorem Deo et Patriae Liberationem” (Tâm trí thánh thiện, vinh dự tự nguyện dâng lên Thiên Chúa và sự giải thoát cho quê hương). Đây được coi là bản tóm tắt thiêng liêng về cuộc đời và di sản của ngài.  

Phụng Vụ và Lòng Sùng Kính – “Trong Lời Kinh của Hội Thánh”

Cách chắc chắn nhất để hiểu tầm quan trọng của một vị thánh trong Giáo hội không phải chỉ qua các câu chuyện truyền thuyết, mà là qua vị trí của vị thánh đó trong phụng vụ. Phụng vụ là lời kinh chính thức của Giáo hội, là nơi đức tin được cử hành và ký ức được bảo tồn. Đối với Thánh Agatha, vị trí của ngài trong phụng vụ là vô cùng đặc biệt.

Một Vị Thánh trong Kinh Lễ Rôma (Canon Romanus)

Vinh dự lớn lao và độc đáo nhất dành cho Thánh Agatha là việc tên của ngài được xướng lên trong Kinh Lễ Rôma, tức Lễ Quy Tạ ơn I, kinh nguyện Thánh Thể cổ xưa và trang trọng nhất của Nghi lễ Latinh. Ngài là một trong bảy vị thánh nữ, sau Đức Trinh Nữ Maria, được nêu danh trong phần cầu nguyện cho sự hiệp thông với các thánh: “Cùng với các Thánh Tông Đồ và các Thánh Tử Đạo của Chúa là Phêrô và Phaolô, Anrê… Gioan Tẩy Giả, Stêphanô, Matthia, Barnaba… và toàn thể các Thánh… [và] Linô, Clêtô, Clementê, Sixtô, Corneliô, Cyprianô, Laurensô, Chrysogonô, Gioan và Phaolô, Cosma và Đamianô, và toàn thể các Thánh của Chúa… [và cũng] cùng với các ngài, xin cho chúng con được hiệp thông với các Thánh Tông Đồ và các Thánh Tử Đạo của Chúa là… Felicitas, Perpetua, Agatha, Lucia, Agnes, Cecilia, Anastasia, và toàn thể các Thánh của Chúa”.  

Việc đưa tên ngài vào danh sách này, vốn được Đức Giáo hoàng Grêgôriô Cả (mất năm 604) xác định một cách vững chắc, không phải là một sự tình cờ. Nó cho thấy một ý nghĩa thần học sâu sắc. Danh sách các nữ thánh này không chỉ là một tập hợp ngẫu nhiên, mà còn vẽ nên một “bản đồ tử đạo” của Giáo hội sơ khai. Felicitas và Perpetua là những anh thư của Carthage ở Bắc Phi; Agatha và Lucia đến từ Sicily; còn Agnes, Cecilia và Anastasia là những biểu tượng của chính thành Rôma. Việc Giáo hội Rôma, trong lời kinh trung tâm nhất của mình, đặt một vị thánh từ Sicily bên cạnh những vị thánh tử đạo lừng danh của chính mình và của Phi châu, là một lời tuyên bố mạnh mẽ về tính “công giáo” (phổ quát) của sự hiệp thông các thánh. Nó cho thấy rằng sự tử đạo ở Catania cũng quan trọng như sự tử đạo ở Rôma, và máu của các vị thánh ở mọi nơi đều làm phong phú cho toàn thể Nhiệm Thể Đức Kitô.  

Phụng Vụ Ngày Lễ Kính 5 Tháng 2

Ngày 5 tháng 2, Giáo hội cử hành lễ nhớ (hoặc lễ nhớ tự do nếu trùng vào mùa Chay) Thánh Agatha, Trinh nữ, Tử đạo. Các bản văn phụng vụ được chỉ định cho ngày này cung cấp một khuôn khổ thần học để hiểu về cuộc đời và sự hy sinh của ngài.  

Các Lời Nguyện và Bài Đọc trong Thánh Lễ

Bảng dưới đây tổng hợp các bản văn phụng vụ chính cho Thánh lễ kính Thánh Agatha, cho thấy cách Giáo hội diễn giải ý nghĩa cuộc tử đạo của ngài.

Lời Nguyện Nhập Lễ	Indulgentiam nobis, quaesumus, Domine, beata Agatha virgo et martyr imploret, quae tibi grata semper exstitit et virtute martyrii et merito castitatis.	May the Virgin Martyr Saint Agatha implore your compassion for us, O Lord, we pray, for she found favor with you by the courage of her martyrdom and the merit of her chastity.	Lạy Chúa, xin cho lời chuyển cầu của thánh nữ Agatha, trinh nữ và tử đạo, mang lại cho chúng con lòng thương xót của Chúa; vì ngài đã luôn làm đẹp lòng Chúa nhờ lòng can đảm khi tử đạo và công nghiệp của đời sống khiết tịnh.
Lời Nguyện Tiến Lễ	Accetta, Padre Santo, i doni che ti presentiamo nella solennità della beata Agata, vergine e martire, e per sua intercessione liberaci da ogni male.	Accept, O Holy Father, the gifts we present to you in the solemnity of the blessed Agatha, virgin and martyr, and through her intercession deliver us from all evil.	Lạy Cha chí thánh, xin chấp nhận những lễ vật chúng con dâng trong ngày trọng thể kính thánh nữ Agatha, trinh nữ và tử đạo, và nhờ lời chuyển cầu của ngài, xin giải thoát chúng con khỏi mọi sự dữ.
Kinh Tiền Tụng (Các Thánh Tử Đạo)	Quia pretiosus in conspectu tuo est sanguis Sanctorum tuorum in mortem prolatus, qui Christi mortem in suo corpore repraesentat, et mirabilia tua signa testatur, quibus in nostra fragilitate virtutem perficis, et vires infirmas ad testimonium roboras, per Christum Dominum nostrum.	For the blood of your blessed Martyr Agatha, poured out like Christ’s to glorify your name, shows forth your marvelous works, by which in our weakness you perfect your power and on the feeble bestow strength to bear you witness, through Christ our Lord.	Vì máu của thánh tử đạo Agatha diễm phúc của Chúa, được đổ ra như máu Đức Kitô để tôn vinh danh Chúa, đã biểu lộ những công trình kỳ diệu của Chúa, qua đó trong sự yếu đuối của chúng con, Chúa hoàn thiện quyền năng của Ngài, và ban cho kẻ yếu hèn sức mạnh để làm chứng cho Chúa, nhờ Đức Kitô, Chúa chúng con.
Lời Nguyện Hiệp Lễ (Chung Các Thánh Tử Đạo)	Refecti participatione sacri muneris, quaesumus, Domine, Deus noster, ut, cuius celebramus triumphum, eius, intercedente beata Agatha martyre tua, adiuvemur auxilio.	Refreshed by participation in the sacred gift, we pray, O Lord our God, that we may be helped by the intercession of blessed Agatha, your Martyr, whose triumph we celebrate.	Lạy Chúa là Thiên Chúa chúng con, được bồi dưỡng nhờ tham dự vào hồng ân thánh thiêng này, chúng con cầu xin Chúa, nhờ lời chuyển cầu của thánh nữ Agatha, vị tử đạo mà chúng con mừng kính cuộc khải hoàn, xin cho chúng con được ngài trợ giúp.

Các bài đọc được đề nghị riêng cho lễ Thánh Agatha (Lectionary 527) soi sáng cuộc đời ngài qua lăng kính của Lời Chúa :  

• Bài Đọc 1: 1 Thư Côrintô 1:26-31. Thánh Phaolô viết: “Thiên Chúa đã chọn những gì thế gian cho là điên rồ để làm cho những người khôn ngoan phải hổ thẹn, và Thiên Chúa đã chọn những gì thế gian cho là yếu đuối để làm cho những người mạnh mẽ phải hổ thẹn.” Bài đọc này được chọn một cách có chủ ý. Nó định hình lại câu chuyện của Agatha. Sự cao quý và giàu có của ngài không phải là điều quan trọng. Điều quan trọng là sự lựa chọn “điên rồ” của ngài: từ bỏ tất cả để theo Đức Kitô. Sự yếu đuối của một thiếu nữ đối mặt với quyền lực Rôma đã trở thành sức mạnh phi thường của Thiên Chúa.
• Phúc Âm: Luca 9:23-26. Đức Giêsu nói: “Ai muốn theo tôi, phải từ bỏ chính mình, vác thập giá mình hằng ngày mà theo. Vì ai muốn cứu mạng sống mình, thì sẽ mất; còn ai liều mất mạng sống mình vì tôi, thì sẽ cứu được mạng sống ấy.” Cuộc tử đạo của Agatha là sự ứng nghiệm hoàn hảo của lời này. Ngài đã “liều mất mạng sống” thế gian của mình—danh vọng, hôn nhân, sự an toàn—để “cứu được mạng sống” vĩnh cửu.

Các Giờ Kinh Phụng Vụ

Các antifona (điệp ca) trong Các Giờ Kinh Phụng Vụ cho ngày lễ Thánh Agatha mang đến những cái nhìn sâu sắc và đầy chất thơ về tâm trạng và ý nghĩa của cuộc tử đạo của ngài.

• Kinh Sáng (Antifona cho bài ca Benedictus): “Quasi ad epulas et ad nuptias invitata, laeta et exultans pergebat Agatha ad carcerem, et passionem suam Domino precibus commendabat.” (Như thể được mời đến dự tiệc và hôn lễ, Agatha vui mừng và hân hoan tiến vào ngục tối, và trong lời cầu nguyện, ngài dâng cuộc thương khó của mình cho Chúa). Điệp ca này thật đáng kinh ngạc. Nó không miêu tả nhà tù như một nơi kinh hoàng, mà như một phòng tiệc cưới. Đối với Agatha, cuộc tử đạo là cuộc hôn nhân vĩnh cửu với Đấng Lang Quân Giêsu.  
• Kinh Chiều (Antifona cho bài ca Magnificat): “Domine Iesu Christe, magister bone, gratias tibi ago, qui me fecisti vincere tormenta carnificum; iube me, Domine, ad tuam incorruptibilem gloriam feliciter pervenire.” (Lạy Chúa Giêsu Kitô, lạy Thầy nhân lành, con tạ ơn Ngài đã cho con chiến thắng những cực hình của lý hình; xin truyền cho con, lạy Chúa, được hạnh phúc tiến vào vinh quang bất diệt của Ngài). Điệp ca này là một lời tạ ơn và một lời cầu xin. Chiến thắng không phải của ngài, mà là của Đức Kitô trong ngài. Đích đến cuối cùng không phải là cái chết, mà là vinh quang vĩnh cửu.  

Lễ Hội Trọng Thể tại Catania: Một Đức Tin Sống Động

Lòng sùng kính Thánh Agatha không chỉ tồn tại trong các bản văn phụng vụ mà còn bùng nổ sống động trên các đường phố Catania mỗi năm từ ngày 3 đến ngày 5 tháng 2. Lễ hội Thánh Agatha không chỉ là một sự kiện tôn giáo địa phương; nó là một trong những lễ hội tôn giáo lớn nhất trên thế giới, thu hút tới một triệu người tham gia, bao gồm tín hữu, khách du lịch và những người hiếu kỳ. Đây là một sự pha trộn độc đáo giữa lòng đạo đức sâu sắc và văn hóa dân gian phong phú.  

• Các Candelore: Lễ hội bắt đầu với cuộc rước của mười một candelore. Đây là những công trình bằng gỗ khổng lồ, được chạm khắc tinh xảo và mạ vàng, có hình dạng như những cây nến khổng lồ. Mỗi candelore đại diện cho một phường hội cổ xưa của thành phố (thợ làm bánh, bán cá, bán thịt, v.v.). Chúng được những người đàn ông khỏe mạnh vác trên vai và di chuyển qua các đường phố với một điệu “nhảy” đặc trưng, gọi là ‘annacata.  
• Các Cuộc Rước: Tâm điểm của lễ hội là các cuộc rước kiệu thánh tích. Thánh tích của Thánh Agatha—bao gồm hộp sọ, ngực và các bộ phận khác—được đặt trong một bức tượng bán thân bằng bạc và một cỗ kiệu bằng bạc nặng hàng ngàn ký, được gọi là ferculum hay ‘a vara. Trong hai ngày (4 và 5 tháng 2), cỗ kiệu này được hàng ngàn tín hữu mặc trang phục truyền thống—một chiếc áo dài màu trắng gọi là   ‘u saccu và một chiếc mũ đen—kéo đi qua khắp các con phố của Catania. Họ vừa kéo kiệu, vừa vẫy khăn tay trắng và hô vang khẩu hiệu: ”   Tutti devoti, tutti cittadini, viva Sant’Agata!” (Tất cả là tín hữu, tất cả là công dân, Thánh Agatha vạn tuế!).  
• Những Khoảnh Khắc Xúc Động: Có nhiều khoảnh khắc đặc biệt trong cuộc rước. Messa dell’Aurora (Thánh lễ Rạng đông) vào sáng sớm ngày 4 tháng 2, khi các thánh tích lần đầu tiên được đưa ra khỏi nhà thờ. Cuộc rước đi qua những nơi gắn liền với cuộc tử đạo của ngài. Đặc biệt gay cấn là ‘a cchianata ‘i Sangiulianu (cuộc chạy lên dốc San Giuliano), một con dốc rất đứng, nơi các tín hữu phải chạy hết sức để kéo cỗ kiệu nặng nề lên dốc, được coi là một thử thách đức tin và lòng sùng kính.  
• Ẩm Thực Lễ Hội: Lễ hội cũng là một dịp để thưởng thức các món ăn đặc sản. Nổi tiếng nhất là hai loại bánh ngọt: minne di Sant’Agata (còn gọi là cassateddi di Sant’Aita), những chiếc bánh nhỏ hình vú phụ nữ, phủ kem trắng và một quả anh đào đỏ ở trên, để tưởng nhớ cuộc tra tấn của ngài; và olivette di Sant’Agata, những viên bánh hạnh nhân nhỏ màu xanh lá cây, tượng trưng cho những quả ô liu mà theo truyền thuyết, đã mọc lên tại nơi ngài dừng chân nghỉ ngơi trên đường ra pháp trường.  

Lễ hội này là một minh chứng sống động cho thấy đức tin vào Thánh Agatha không phải là một di tích của quá khứ, mà là một thực tại sống động, định hình bản sắc văn hóa và tôn giáo của cả một thành phố.

Bình Luận và Suy Niệm Thần Học – “Những Bài Học Bất Tận”

Vượt ra ngoài các sự kiện lịch sử và các nghi lễ phụng vụ, cuộc đời của Thánh Agatha chứa đựng những bài học thần học và thiêng liêng sâu sắc, tiếp tục soi sáng cho các tín hữu qua mọi thời đại.

“Agatha” – Người Nữ “Tốt Lành”: Bài Giảng của Thánh Methodius

Một trong những bài bình luận cổ xưa và sâu sắc nhất về Thánh Agatha đến từ bài giảng của Thánh Methodius, Giám mục Sicily (mất năm 847). Bài giảng này được Giáo hội trân trọng đến mức đưa vào phần Bài Đọc trong Các Giờ Kinh Phụng Vụ ngày lễ kính ngài.  

Thánh Methodius bắt đầu bằng cách khai thác ý nghĩa tên của ngài. “Agatha” trong tiếng Hy Lạp có nghĩa là “tốt lành”. Ông viết: “Agatha, tên của vị thánh của chúng ta, có nghĩa là ‘tốt lành’. Ngài thực sự tốt lành, vì ngài sống như con cái của Thiên Chúa… Agatha, sự tốt lành của ngài trùng khớp với tên gọi và lối sống của ngài. Ngài đã giành được một danh tiếng tốt đẹp bằng những hành động cao cả của mình, và bằng tên của mình, ngài chỉ ra sự cao quý của những hành động đó”. Đối với Methodius, tên của ngài không phải là một sự ngẫu nhiên, mà là một dấu chỉ tiên tri về bản chất và sứ mệnh của ngài. Ngài là một món quà “tốt lành” mà “Nguồn Mạch của mọi sự tốt lành” là chính Thiên Chúa ban cho Giáo hội.  

Tiếp theo, Methodius phát triển một hình ảnh thần học mạnh mẽ về sự tử đạo như một cuộc hôn nhân. Ông gọi Agatha là “cô dâu đã được hứa gả cho một người chồng duy nhất là Đức Kitô”. Sự tử đạo của ngài là đỉnh cao của tình yêu phu thê này. Methodius dùng những hình ảnh sống động để mô tả sự kết hợp của ngài với cuộc khổ nạn của Chúa: “Đối với ngài, cái chết của Đức Kitô vẫn còn mới mẻ, máu của Ngài vẫn còn ẩm ướt. Tấm áo của ngài là dấu ấn của lời chứng trung thành của ngài đối với Đức Kitô. Nó mang những dấu vết không thể phai mờ của máu hồng của Ngài và những sợi chỉ sáng ngời của tài hùng biện của ngài”. Ở đây, người tử đạo không chỉ đơn thuần là chết vì đức tin; họ trở thành một sự tái hiện sống động của chính cuộc khổ nạn của Đức Kitô trong thời đại của họ. Máu của họ hòa quyện với Máu của Chiên Con, và lời chứng của họ vang vọng lời của chính Ngài.  

Biểu Tượng của Đức Khiết Tịnh và Lòng Can Đảm

Câu chuyện của Thánh Agatha là một bài suy niệm sâu sắc về ý nghĩa của đức khiết tịnh và sự thánh hiến trong Kitô giáo. Trong xã hội Rôma, giá trị của một người phụ nữ, đặc biệt là trong giới quý tộc, phần lớn được xác định bởi hôn nhân và khả năng sinh con nối dõi. Việc một phụ nữ trẻ, xinh đẹp và giàu có như Agatha từ chối hôn nhân để sống đời đồng trinh thánh hiến cho một vị Thiên Chúa vô hình là một hành động cấp tiến, thậm chí là “lật đổ” trật tự xã hội.  

Hành động này thách thức quyền lực của paterfamilias (gia trưởng), người có quyền quyết định hôn nhân của con cái. Nó thách thức lợi ích của nhà nước trong việc duy trì dòng dõi quý tộc và sản sinh công dân. Quan trọng hơn, nó thách thức thế giới quan ngoại giáo vốn coi các vị thần là những thế lực cần được xoa dịu thông qua các nghĩa vụ xã hội và gia đình. Sự lựa chọn của Agatha là một lời tuyên bố rằng giá trị và căn tính tối hậu của một người phụ nữ không nằm trong mối quan hệ của cô với một người đàn ông hay với nhà nước, mà là trong mối quan hệ của cô với Đức Kitô.  

Chính vì vậy, các cuộc tra tấn mà Quinziano áp đặt lên Agatha mang một ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Chúng không chỉ là những hành vi bạo lực thể xác, mà còn là một cuộc tấn công trực tiếp vào sự thánh hiến của ngài. Việc đưa ngài vào nhà thổ là một nỗ lực nhằm phá hủy sự trong trắng của ngài một cách có hệ thống. Việc cắt đi bộ ngực của ngài là một hành động tàn bạo mang tính biểu tượng cao, tấn công vào chính biểu tượng của thiên chức làm mẹ và nữ tính. Đây là một nỗ lực nhằm tước đoạt căn tính phái nữ của ngài, một căn tính mà ngài đã tự nguyện dâng hiến cho Đức Kitô.  

Sự kháng cự của Agatha, do đó, không chỉ là sự chịu đựng về thể xác. Đó là một cuộc chiến thiêng liêng để bảo vệ sự toàn vẹn của một thân xác đã thuộc về Chúa. Những lời cầu nguyện của ngài trong lúc bị giam cầm và tra tấn cho thấy đây không phải là một sự từ bỏ tiêu cực, mà là một tình yêu nồng cháy và tích cực: “Lạy Chúa Giêsu Kitô!… Xin hãy chiếm hữu tất cả những gì con là. Con là con chiên của Ngài: xin làm cho con xứng đáng để chiến thắng ma quỷ”. Đối với Agatha, đức đồng trinh không phải là sự thiếu thốn, mà là sự viên mãn trong một tình yêu lớn hơn, một tình yêu mà ngài sẵn sàng chết để bảo vệ. Cơn thịnh nộ của Quinziano không chỉ là của một kẻ bị từ chối, mà là của cả một hệ thống quyền lực có giá trị cốt lõi bị thách thức bởi một “cô gái yếu đuối” tuyên bố mình thuộc về một quyền năng cao hơn.  

Các Vai Trò Bổn Mạng và Phép Lạ Tấm Màn Che

Lòng sùng kính bình dân đã gán cho Thánh Agatha nhiều vai trò bổn mạng, tất cả đều bắt nguồn từ các chi tiết trong câu chuyện tử đạo của ngài.

• Bổn mạng chống lại lửa và núi lửa Etna: Đây là vai trò nổi tiếng nhất của ngài. Theo truyền thuyết, đúng một năm sau ngày ngài qua đời, tức ngày 5 tháng 2 năm 252, núi Etna phun trào dữ dội, một dòng dung nham khổng lồ đe dọa thiêu rụi thành Catania. Dân chúng hoảng sợ, cả Kitô hữu lẫn người ngoại giáo, đã chạy đến mộ của ngài, lấy tấm khăn voan (   velo) đã che thi hài ngài và giương nó ra trước dòng dung nham. Một cách kỳ diệu, dòng dung nham đã dừng lại ngay lập tức. Phép lạ này đã được lặp lại trong nhiều lần phun trào khác trong lịch sử, như vào năm 1669 và 1886, củng cố vững chắc vai trò của ngài là người bảo vệ Catania khỏi ngọn núi lửa hung dữ.  
• Bổn mạng của bệnh nhân ung thư vú và các y tá: Vai trò này xuất phát trực tiếp từ cuộc tra tấn dã man khi ngài bị cắt đi bộ ngực và phép lạ được Thánh Phêrô chữa lành. Ngài trở thành biểu tượng của niềm hy vọng, sự an ủi và chữa lành cho những người phụ nữ phải chịu đựng những đau đớn tương tự về thể xác, đặc biệt là các bệnh nhân ung thư vú. Ngài cũng là bổn mạng của các y tá vì hình ảnh Thánh Phêrô chăm sóc vết thương cho ngài trong ngục.  
• Bổn mạng của những người thợ đúc chuông: Đây là một vai trò ít phổ biến hơn và có hai cách giải thích. Thứ nhất, hình dạng của những chiếc chuông được cho là giống với hình dạng bộ ngực bị cắt rời của ngài. Thứ hai, chuông nhà thờ thường được dùng để báo động khi có hỏa hoạn, liên kết với vai trò bảo vệ khỏi lửa của ngài. Dòng chữ khắc trên bia mộ của ngài cũng thường được khắc lên chuông nhà thờ.  
• Bổn mạng của các nạn nhân bị hãm hiếp và tra tấn: Cuộc thử thách của ngài trong nhà thổ và bản chất tàn bạo của các cuộc tra tấn khiến ngài trở thành một người chuyển cầu mạnh mẽ cho những ai đã phải chịu đựng bạo lực tình dục và sự tra tấn về thể xác cũng như tinh thần.  

Bài Học cho Tín Hữu Ngày Nay

Cuộc đời và cuộc tử đạo của Thánh Agatha không phải là một câu chuyện cổ xưa xa vời, mà là một nguồn cảm hứng và bài học sống động cho các tín hữu trong thế giới hiện đại.

• Lòng kiên trì và đức tin trong nghịch cảnh: Câu chuyện của ngài là một minh chứng hùng hồn về sức mạnh của đức tin có thể giúp con người chịu đựng những đau khổ không thể tưởng tượng được. Ngài dạy chúng ta rằng ngay cả khi đối mặt với sự dữ tợn nhất, Thiên Chúa không bao giờ bỏ rơi những ai tin tưởng vào Ngài.  
• Phẩm giá con người chống lại sự lạm dụng quyền lực: Thánh Agatha là một biểu tượng mạnh mẽ của lòng dũng cảm nữ giới và sự bảo vệ phẩm giá con người trước sự lạm dụng tàn bạo của quyền lực. Câu chuyện của ngài vang vọng trong cuộc đấu tranh của nhiều phụ nữ ngày nay chống lại sự bóc lột, buôn người và bạo lực tình dục. Ngài là một người bạn đồng hành và người chuyển cầu cho tất cả những ai là nạn nhân của sự bất công.  
• Sức mạnh của Thiên Chúa trong sự yếu đuối: Chiến thắng của Agatha không phải là của riêng ngài, mà là của Đức Kitô hoạt động qua ngài. Điều này lặp lại các bài đọc phụng vụ và mang lại niềm hy vọng rằng Thiên Chúa có thể hoạt động qua những yếu đuối và giới hạn của chính chúng ta. Sự yếu đuối của chúng ta có thể trở thành nơi quyền năng của Thiên Chúa được biểu lộ.  
• Sự trong sạch của tâm hồn: Trong một thế giới thường bị bão hòa bởi những hình ảnh và tư tưởng không trong sạch, câu chuyện của Thánh Agatha là một lời kêu gọi mạnh mẽ đến sự khiết tịnh không chỉ của thân xác mà còn của tâm trí và con tim. Ngài mời gọi chúng ta hướng tâm hồn về những gì là chân, thiện, mỹ và đặt Đức Kitô làm trung tâm của mọi khát vọng.  

“Mentem Sanctam…Patriae Liberationem” – Di Sản Bất Diệt của Thánh Agatha

Khi kết thúc hành trình tìm hiểu về vị thánh nữ vĩ đại này, chúng ta hãy quay trở lại với dòng chữ bí ẩn mà thiên thần đã khắc trên bia mộ của ngài: “Mentem Sanctam Spontaneum Honorem Deo et Patriae Liberationem“. Dòng chữ này, theo giải thích của Chân phước Jacobus de Voragine, có thể được hiểu là một bản tóm tắt hoàn hảo về di sản của Thánh Agatha: “Bà có một tâm trí thánh thiện, bà đã tự nguyện dâng hiến, bà đã mang lại vinh quang cho Thiên Chúa, và đem đến sự giải thoát cho quê hương”.  

• Mentem Sanctam (Một tâm trí thánh thiện): Tâm trí của ngài thánh thiện vì nó hoàn toàn hướng về Đức Kitô. Chính sự tập trung vào Thiên Chúa này đã ban cho ngài sự khôn ngoan để đối đáp với bạo chúa và sức mạnh để coi thường những lời đe dọa của hắn.
• Spontaneum Honorem Deo (Vinh dự tự nguyện dâng lên Thiên Chúa): Cuộc tử đạo của ngài không phải là một định mệnh bi thảm, mà là một hành vi dâng hiến tự do và tự nguyện. Đó là hành vi thờ phượng cao cả nhất, một lễ vật tình yêu được dâng lên một cách trọn vẹn.
• Patriae Liberationem (Sự giải thoát cho quê hương): Sự giải thoát này có hai chiều kích. Về mặt thể lý, đó là sự bảo vệ mà ngài dành cho quê hương Catania khỏi sự tàn phá của núi lửa Etna. Nhưng sâu xa hơn, đó là sự giải thoát thiêng liêng mà ngài mang lại cho tất cả những ai chạy đến với ngài: giải thoát khỏi tội lỗi, khỏi nỗi sợ hãi, khỏi sự tuyệt vọng, và giải thoát để yêu mến và phục vụ Thiên Chúa một cách tự do.

Thánh Agatha không chỉ là một nhân vật lịch sử hay một biểu tượng văn hóa. Đối với Giáo hội, ngài là một người chị, một người bạn, một người chuyển cầu mạnh thế trên trời. Ngọn lửa đã thiêu đốt thân xác ngài không thể nào sánh được với ngọn lửa tình yêu dành cho Đức Kitô trong trái tim ngài. Và chính ngọn lửa tình yêu đó, qua bao thế kỷ, vẫn tiếp tục sưởi ấm và soi sáng cho dân Chúa trên hành trình đức tin.

Lạy Thánh Agatha, trinh nữ và tử đạo vinh quang, ngài đã can đảm chống lại những cám dỗ của một kẻ thống trị gian ác. Bị hành hạ bởi những cực hình khủng khiếp, ngài vẫn trung thành với Đấng Lang Quân trên trời. Ngài đã dạy chúng con rằng lòng trung thành với Đức Kitô quý giá hơn mọi kho tàng thế gian và sức mạnh của đức tin có thể chiến thắng mọi sự dữ. Xin chuyển cầu cho chúng con, để chúng con biết noi gương ngài, can đảm bảo vệ phẩm giá của mình, sống trong sạch và kiên vững trong đức tin giữa những thử thách của cuộc đời. Xin giúp chúng con, đặc biệt là những người đang đau khổ vì bệnh tật, bạo lực và bất công, tìm thấy nơi ngài sự an ủi và nơi Chúa Giêsu nguồn sức mạnh và hy vọng. Amen.