Giao Ước là gì? Chìa Khóa Để Hiểu Kế Hoạch Của Thiên Chúa

1. Định nghĩa Giao Ước: Hơn Cả Một Lời Hứa

Để nắm bắt trọn vẹn chiều sâu của giao ước, hành trình của chúng ta phải bắt đầu từ chính những từ ngữ gốc mà Kinh Thánh sử dụng. Đây không chỉ là một bài học đơn thuần; nó là một bước đi thiết yếu bởi vì ngôn ngữ chính là chiếc bình chứa đựng ý nghĩa. 

Những thuật ngữ hiện đại như “giao ước” thường mang theo sắc thái của các hợp đồng pháp lý hay thương mại, điều này có thể vô tình làm giản lược đi khái niệm phong phú và mang tính tương quan được tìm thấy trong Kinh Thánh. 

Bằng cách khám phá các thuật ngữ gốc tiếng Do Thái và Hy Lạp, chúng ta có thể lột bỏ những định kiến hiện đại này để khám phá ra mối liên kết gia đình triệt để mà Thiên Chúa muốn thiết lập với dân Ngài. Do đó, việc đi sâu vào các từ berit và diathēkē là điều cốt yếu để hiểu được chính tâm điểm trong kế hoạch của Thiên Chúa.

Nguồn Gốc Thuật Ngữ: “Berit” và “Diathēkē”

Trong Cựu Ước, thuật ngữ Do Thái berit xuất hiện hàng trăm lần. Nó không đơn thuần có nghĩa là “thỏa thuận” hay “hiệp ước”. Gốc từ của nó có thể liên quan đến hành động “cắt”, gợi nhắc đến nghi thức cổ xưa nơi các bên sẽ đi qua giữa những phần của con vật đã bị cắt đôi để lập giao ước (x. St 15, 9-18). 

Hành động này mang một lời thề ngầm: “Nếu tôi phá vỡ giao ước này, nguyện cho tôi cũng bị xẻ ra như con vật này.” Do đó, berit không phải là một cuộc thương lượng lạnh lùng, mà là một sự cam kết long trọng, một mối liên kết sinh tử, thiết lập một mối quan hệ thân tộc, một sự ràng buộc như trong gia đình.

Khi Kinh Thánh được dịch sang tiếng Hy Lạp (Bản Bảy Mươi), các dịch giả đã chọn từ diathēkē thay vì synthēkē (một từ thông thường hơn cho hợp đồng song phương). Diathēkē thường mang ý nghĩa của một di chúc, một chúc thư. 

Lựa chọn này mang một ý nghĩa thần học quan trọng: nó nhấn mạnh giao ước của Thiên Chúa không phải là một cuộc đàm phán giữa hai bên ngang hàng. Thay vào đó, nó là một sự ban tặng nhưng không, một sáng kiến đầy yêu thương và đơn phương từ phía Thiên Chúa toàn năng dành cho con người yếu đuối. Ngài là Đấng thiết lập các điều khoản và ban phát những lời hứa.

Phân Biệt Giao Ước và Hợp Đồng

Nhầm lẫn giữa giao ước và hợp đồng là một trong những rào cản lớn nhất để hiểu Kinh Thánh. Cả hai đều là những hình thức thỏa thuận, nhưng chúng khác nhau về bản chất.

Sự khác biệt này được thể hiện rõ nét qua các ví dụ thực tế. Một hợp đồng kinh doanh hay hợp đồng lao động luôn vận hành trên logic “nếu… thì…”. Nó nói rằng: “Nếu anh hoàn thành công việc, tôi sẽ trả lương cho anh.” hoặc “Nếu anh không trả tiền thuê nhà đúng hạn, tôi có quyền chấm dứt hợp đồng và đuổi anh ra ngoài.” Mối quan hệ này có tính điều kiện, dựa trên hiệu suất và thường kết thúc khi các nghĩa vụ được hoàn thành hoặc bị vi phạm.

Ngược lại, một giao ước vang lên một giai điệu hoàn toàn khác. Nó mang âm hưởng của dụ ngôn Người Cha Nhân Hậu (x. Lc 15, 11-32), nơi người cha không nói: “Nếu con làm việc chăm chỉ, ta sẽ yêu thương con.” Thay vào đó, dù người con trai đã phung phí tài sản và sống hoang đàng, người cha vẫn ngóng trông, chạy ra ôm chầm lấy và phục hồi phẩm giá cho con mình. Giao ước nói: “Dù con có thất bại, dù con có hoang đàng, cha vẫn mãi là cha của con, và vị trí của con trong gia đình này là bất khả xâm phạm.”

Hôn nhân Công giáo là một ví dụ trác tuyệt và sống động về giao ước. Khi một người nam và một người nữ cử hành Bí tích Hôn Phối, họ không ký một hợp đồng hợp tác. Họ lập một giao ước thánh. Lời thề của họ không phải là những điều khoản có thể thương lượng: “Tôi sẽ yêu thương anh khi anh khỏe mạnh và giàu có.” Không, lời thề hôn nhân là một lời thề giao ước: “Tôi… nhận anh/em làm vợ/chồng, và hứa sẽ giữ lòng chung thủy với anh/em, khi thịnh vượng cũng như lúc gian nan, khi bệnh hoạn cũng như lúc mạnh khỏe, để yêu thương và tôn trọng anh/em mọi ngày suốt đời tôi.” 

Đó là sự tự hiến hoàn toàn, trao trọn bản thân để trở nên “một xương một thịt” (St 2,24), phản ánh chính tình yêu trung tín và vĩnh cửu mà Thiên Chúa dành cho dân Ngài.