Enuma Elish (còn được gọi là Bảy Bản Sáng Tạo) là huyền thoại sáng thế của Babylon, có tiêu đề được lấy từ những dòng mở đầu của tác phẩm, “Khi ở Trên Cao”. Huyền thoại kể về chiến thắng của vị thần vĩ đại Marduk trước các lực lượng hỗn loạn và sự thiết lập trật tự của ông tại sự sáng tạo của thế giới.

Tất cả các bảng chứa Huyền Thoại (còn được gọi là Enuma Elish), được tìm thấy tại Ashur, Kish, thư viện của Ashurbanipal ở Ninivê, Sultantepe, và các địa điểm khai thác khác, có niên đại khoảng 1200 TCN. Tuy nhiên, các chú thích của chúng cho thấy rằng đây đều là bản sao của một phiên bản cổ xưa hơn của huyền thoại này, có niên đại từ lâu trước triều đại của Hammurabi ở Babylon (1792-1750 TCN), vị vua đã tôn thần Marduk lên thành thần bảo trợ của Babylon. Bài thơ ở dạng hiện tại, với Marduk là người hùng, được cho là một phiên bản sửa đổi của một tác phẩm Sumer cổ xưa hơn.

Vì Marduk, nhà vô địch của các vị thần trẻ trong cuộc chiến chống lại Tiamat, có nguồn gốc từ Babylon, nên Ea/Enki (Enlil của người Sumer) được cho là đã đóng vai trò chính trong phiên bản gốc của câu chuyện. Bản sao được tìm thấy ở Ashur có thần Assur đóng vai trò chính như là phong tục của các thành phố Mêsôpôtamia. Thần của mỗi thành phố luôn được coi là tốt nhất và mạnh mẽ nhất. Marduk, thần của Babylon, chỉ nổi bật như vậy trong câu chuyện vì hầu hết các bản sao được tìm thấy đều từ các bản khắc Babylon. Dù vậy, Ea vẫn đóng một vai trò quan trọng trong phiên bản Enuma Elish của Babylon bằng cách tạo ra con người.

Tóm tắt câu chuyện

Câu chuyện, một trong những câu chuyện cổ nhất trên thế giới, liên quan đến sự ra đời của các vị thần và sự tạo ra vũ trụ cũng như con người. Lúc đầu, thế giới hỗn mang, chỉ có dòng nước xoáy. Từ cơn xoáy này, nước đã phân chia thành nước ngọt, được gọi là thần Apsu, và nước mặn là nữ thần Tiamat. Khi đã được phân biệt, sự hợp nhất của hai thực thể này đã sinh ra các vị thần trẻ hơn.

Tuy nhiên, những vị thần trẻ này lại rất ồn ào, làm phiền giấc ngủ của Apsu vào ban đêm và khiến ông mất tập trung vào công việc ban ngày. Theo lời khuyên của Thái giám Mummu, Apsu quyết định giết các vị thần trẻ tuổi. Tiamat, nghe được kế hoạch của họ, cảnh báo con trai lớn nhất của bà, Enki (đôi khi là Ea) và ông đã làm Apsu ngủ say và giết ông ta. Từ xác Apsu, Enki tạo ra ngôi nhà của mình.

Tiamat, từng là người ủng hộ các vị thần trẻ, giờ đây tức giận vì họ đã giết chết bạn đời của mình. Bà tham vấn với thần Quingu, người khuyên bà nên phát động chiến tranh chống lại các vị thần trẻ. Tiamat thưởng cho Quingu những Bảng Định Mệnh, những bảng này hợp pháp hóa quyền lực của một vị thần và kiểm soát số phận, và ông ta tự hào đeo chúng như một chiếc giáp ngực. Với Quingu là nhà vô địch của mình, Tiamat triệu hồi các lực lượng hỗn độn và tạo ra mười một con quái vật khủng khiếp để tiêu diệt con cái của bà.

Ea, Enki, và các vị thần trẻ tuổi chiến đấu chống lại Tiamat một cách vô ích cho đến khi, từ trong số họ, xuất hiện nhà vô địch Marduk, người thề sẽ đánh bại Tiamat. Marduk đánh bại Quingu và giết Tiamat bằng cách bắn bà bằng một mũi tên, chia xác bà thành hai nửa; từ đôi mắt của bà chảy ra dòng nước là sông Tigris và Euphrates. Từ xác chết của Tiamat, Marduk tạo ra trời và đất, ông bổ nhiệm các vị thần vào những nhiệm vụ khác nhau và buộc mười một sinh vật của Tiamat vào chân mình như những chiến lợi phẩm (được các vị thần khác tán dương) trước khi đặt hình ảnh của chúng trong ngôi nhà mới của mình. Ông cũng lấy Bảng Định Mệnh từ tay Quingu, qua đó hợp thức hóa triều đại của mình.

Sau khi các vị thần đã khen ngợi ông vì chiến thắng vĩ đại và nghệ thuật sáng tạo của ông, Marduk tham vấn với thần Ea (thần trí tuệ) và quyết định tạo ra con người từ những phần còn lại của vị thần nào đã khuyến khích Tiamat gây chiến. Quingu bị buộc tội và bị giết, và từ máu của hắn, Ea tạo ra Lullu, người đàn ông đầu tiên, để trở thành một trợ thủ cho các vị thần trong nhiệm vụ vĩnh cửu của họ là duy trì trật tự và ngăn chặn hỗn loạn.

Như bài thơ đã diễn đạt, “Ea đã tạo ra loài người/Trên họ, Ngài đã đặt gánh nặng phục vụ các vị thần, và giải phóng các vị thần” (Bảng VI.33-34). Sau đó, Marduk “sắp xếp tổ chức của thế giới ngầm” và phân phát các vị thần đến các vị trí được chỉ định của họ (Bảng VI.43-46). Bài thơ kết thúc ở Bảng VII với những lời ca ngợi dài về Marduk vì những thành tựu của ông.

Chú giải

Enuma Elish có thể là một nguồn cảm hứng cho tác giả Do Thái, những người đã tạo ra văn bản hiện nay được biết đến là Sách Sáng Thế trong Kinh Thánh. Trước thế kỷ 19, Kinh Thánh được coi là cuốn sách cổ nhất thế giới và các câu chuyện trong đó được cho là hoàn toàn nguyên bản. Vào giữa thế kỷ 19, các bảo tàng châu Âu, cũng như các tổ chức học thuật và tôn giáo, đã tài trợ cho các cuộc khai quật ở Mêsôpôtamia để tìm kiếm bằng chứng vật lý nhằm xác thực lịch sử cho các câu chuyện trong Kinh Thánh. Tuy nhiên, những cuộc khai quật này đã phát hiện ra điều ngược lại, rằng một khi chữ hình nêm được dịch, người ta hiểu rằng một số câu chuyện trong Kinh Thánh cũng có thể có nguồn gốc từ Mêsôpôtamia.

Những câu chuyện nổi tiếng như Sự Sa Ngã của Con Người và Trận Lụt Lớn ban đầu được hình thành và viết ra ở Sumer, sau đó được dịch và chỉnh sửa ở Babylon, và được người Assyria biên soạn lại trước khi được các tác giả Kinh Thánh sử dụng cho các phiên bản xuất hiện trong Kinh Thánh. Mặc dù mô hình cơ bản của các câu chuyện trong Kinh Thánh và các câu chuyện Mêsôpôtamia rất gần gũi, vẫn có những khác biệt đáng kể như học giả Stephen Bertman đã lưu ý:

Cả sách Sáng Thế trong Kinh Thánh và Enuma Elish đều là những văn bản tôn giáo mô tả và tôn vinh nguồn gốc văn hóa: Sáng Thế mô tả nguồn gốc và sự thành lập của dân tộc Israen dưới sự hướng dẫn của Chúa; Enuma Elish kể lại nguồn gốc và sự thành lập của Babylon dưới sự lãnh đạo của thần Marduk. Chứa đựng trong mỗi tác phẩm là một câu chuyện về cách vũ trụ và con người được tạo ra. Mỗi tác phẩm bắt đầu bằng việc mô tả sự hỗn loạn nước và bóng tối nguyên thủy từng bao trùm vũ trụ. Sau đó, ánh sáng được tạo ra để thay thế cho bóng tối. Sau đó, bầu trời được tạo ra và trong đó các thiên thể được đặt vào. Cuối cùng, con người được tạo ra. Mặc dù có những điểm tương đồng này, hai câu chuyện này khác nhau nhiều hơn là giống nhau. (312)

Trong việc chỉnh sửa câu chuyện sáng thế của người Mêsôpôtamia cho mục đích riêng của họ, các tác giả Kinh Thánh đã thắt chặt câu chuyện và trọng tâm nhưng vẫn giữ lại khái niệm về vị thần toàn năng mang lại trật tự từ hỗn loạn. Marduk, trong Enuma Elish, thiết lập trật tự dễ nhận biết của thế giới – giống như Chúa trong câu chuyện Sáng Thế – và con người được kỳ vọng sẽ nhận ra món quà vĩ đại này và tôn vinh thần thánh qua việc phục vụ. Ở Mêsôpôtamia, thực tế, người ta tin rằng con người là những đồng nghiệp với các vị thần để duy trì món quà của sự sáng tạo và giữ cho các lực lượng hỗn loạn không xâm nhập.

Enuma Elish ở Babylon

Marduk đã trở nên nổi bật ở Babylon trong triều đại của Hammurabi và nhanh chóng vượt qua vị thần bảo trợ cũ, Inanna/Ishtar, về độ phổ biến. Trong triều đại của Hammurabi, thực tế là một số nữ thần từng được yêu thích đã bị thay thế bởi các vị thần nam. Enuma Elish, ca ngợi Marduk là vị thần mạnh mẽ nhất trong tất cả các vị thần, do đó trở nên ngày càng phổ biến khi chính vị thần này gia tăng tầm quan trọng và thành phố Babylon của ông cũng ngày càng mạnh mẽ. Học giả Jeremy Black viết:

Sự trỗi dậy của thờ phụng Marduk gắn liền với sự trỗi dậy chính trị của Babylon từ một thành bang trở thành thủ đô của một đế chế. Từ thời kỳ Kassite, Marduk trở nên ngày càng quan trọng cho đến khi tác giả của Trường Ca Sáng Tạo Babylon khẳng định rằng không chỉ Marduk là vua của tất cả các vị thần mà nhiều vị thần trong số đó chỉ là những khía cạnh của nhân cách của ông. (128)

Enuma Elish được đọc và lan truyền rộng rãi khắp Mêsôpôtamia nhưng đặc biệt quan trọng trong Tết Nguyên Đán ở Babylon. Trong lễ hội này, bức tượng của Marduk sẽ được đưa ra khỏi đền thờ và, giữa đám đông vui vẻ, được diễu hành qua các con phố của thành phố, ra khỏi cổng, để nghỉ ngơi trong một ngôi nhà nhỏ được xây dựng cho mục đích này. Enuma Elish, đặc biệt là lời ca ngợi từ Bảng VII, được cho là sẽ được hát hoặc tụng trong suốt cuộc diễu hành này.