“Lạy Chúa, dầu qua trăm ngàn lối rẽ, con vẫn một đường theo Chúa tới cùng.”
Lời bài thánh ca quen thuộc ấy dường như cũng là một cách diễn tả thi vị về toàn bộ lịch sử cứu độ. Lịch sử ấy, với biết bao giao ước, biến cố và lời hứa, tựa như những con đường đan xen, nhưng tất cả đều cùng quy hướng về một đỉnh cao duy nhất, một đích điểm tối hậu: Đức Giêsu Kitô. Ngài không chỉ là một mắt xích trong chuỗi giao ước, nhưng chính là sự hoàn tất viên mãn, là câu trả lời vĩnh cửu cho mọi khát vọng và hy vọng của nhân loại được Thiên Chúa gieo vào dòng lịch sử.
Thánh Augustinô đã nói một câu bất hủ: “Tân Ước được giấu ẩn trong Cựu Ước, và Cựu Ước được tỏ bày trong Tân Ước.” Thật vậy, toàn bộ Cựu Ước là một cuộc chuẩn bị tiệm tiến, một hành trình sư phạm vĩ đại mà Thiên Chúa dùng để giáo dục dân Ngài, qua những hình ảnh, biểu tượng và biến cố (typology), để họ có thể nhận ra dung mạo của Đấng Cứu Thế.
Bài viết này sẽ đi sâu vào hành trình các giao ước trong Cựu Ước để chứng minh rằng Đức Giêsu chính là sự kiện toàn của chúng, và qua hy tế của Ngài trên thập giá, một Giao Ước Mới, phổ quát và vĩnh cửu đã được thiết lập bằng chính Máu Thánh Ngài.
Đức Giêsu – Sự Hoàn Tất Các Giao Ước Cũ
Kinh Thánh không phải là một tuyển tập các câu chuyện rời rạc, mà là một câu chuyện tình yêu vĩ đại và duy nhất giữa Thiên Chúa và nhân loại. Sợi chỉ đỏ xuyên suốt câu chuyện này chính là giao ước (tiếng Hípri: berit, tiếng Hy Lạp: diatheke).
Giao ước trong Kinh Thánh không phải là một hợp đồng song phẳng, nhưng là một lời thề nguyền thánh thiêng mà qua đó Thiên Chúa mời gọi con người bước vào trong gia đình của Ngài. Thiên Chúa, trong tình yêu vô biên, đã không ngừng tìm cách thiết lập mối tương quan gia đình thân thiết với con người qua một loạt các giao ước.
Ađam Mới: Phục Hồi Sự Vâng Phục và Hiệp Thông
Giao ước đầu tiên được ký kết trong vườn Eđen, một giao ước của sự sống và tình phụ tử. Thiên Chúa ban cho Ađam và Evà mọi sự, chỉ với một giới răn duy nhất như một thử thách của tình yêu và sự tín thác (x. St 2,16-17).
Tuy nhiên, Ađam đã thất bại. Sự bất tuân của ông, bắt nguồn từ lòng kiêu ngạo muốn “nên như những vị thần” (St 3,5), đã phá vỡ sự hiệp thông nguyên thủy, đem sự chết và chia cắt vào thế gian. Cây biết lành biết dữ trong vườn Eđen đã trở thành chứng tích của sự đổ vỡ.
Nhiều thế kỷ sau, thánh Phaolô đã trình bày một sự đối lập tuyệt vời: “Thật vậy, cũng như vì một người duy nhất đã không vâng lời Thiên Chúa, mà muôn người thành tội nhân, thì nhờ một người duy nhất đã vâng lời Thiên Chúa, muôn người cũng sẽ thành người công chính” (Rm 5,19). Đức Giêsu chính là Ađam Mới.
Trong vườn Ghếtsêmani, một khu vườn khác, đối mặt với chén đắng của sự đau khổ, Ngài đã thưa lên: “Lạy Cha, nếu Cha muốn, xin cất chén này xa con. Tuy vậy, xin đừng làm theo ý con, mà làm theo ý Cha” (Lc 22,42). Sự vâng phục tuyệt đối của Đức Giêsu, đến nỗi bằng lòng chịu chết trên cây thập giá, đã đảo ngược sự bất tuân của Ađam xưa.
Thánh Irênê đã triển khai thần học về sự “tóm kết lại” (recapitulation), cho thấy Đức Kitô đã sống lại toàn bộ lịch sử nhân loại trong chính con người Ngài để chữa lành nó từ gốc rễ. Nếu cây trong vườn Eđen là nơi sự sống bị đánh mất, thì cây Thập Giá lại trở thành Cây Sự Sống mới, nơi sự hiệp thông với Thiên Chúa được phục hồi và sự sống vĩnh cửu được ban tặng cho những ai ẩn náu dưới bóng của nó.
Con Cháu Ápraham Đích Thực: Chúc Phúc Cho Muôn Dân
Sau sự thất bại của Ađam, Thiên Chúa đã khởi đầu lại kế hoạch của Ngài với ông Ápraham. Ngài hứa với ông một giao ước gồm ba lời hứa trọng đại: một miền đất (Đất Hứa), một vương quốc vĩ đại (một dòng dõi đông đúc), và qua ông, mọi dân tộc trên mặt đất sẽ được chúc phúc (x. St 12,1-3).
Lời hứa này được ký kết bằng một nghi thức máu (St 15) và dấu chỉ là phép cắt bì (St 17). Hình ảnh Ápraham sẵn sàng sát tế người con độc nhất của mình là Isaac (St 22) chính là hình bóng báo trước việc Chúa Cha sẽ hiến tế chính Con Một của mình là Đức Giêsu vì ơn cứu độ nhân loại.
Trải qua nhiều thế hệ, dân Ítraen vẫn trông chờ sự hoàn tất của lời hứa này. Đức Giêsu đã đến như là Con Cháu Ápraham đích thực. Ngài không ban một miền đất địa lý tạm bợ, nhưng thiết lập Nước Trời, một quê hương vĩnh cửu nơi Chúa Cha ngự trị. Ngài không chỉ là vua của một dân tộc, mà là Vua của các vị vua, thiết lập một vương quốc thiêng liêng. Và quan trọng nhất, qua hy tế của Ngài, lời hứa thứ ba đã được ứng nghiệm một cách trọn vẹn.
Thánh Phaolô khẳng định: “Và như thế, anh em hãy biết rằng những ai tin thì mới là con cháu ông Ápraham… để nhờ Đức Kitô Giêsu, muôn dân được hưởng phúc lành của ông Ápraham, và để chúng ta nhận được Thánh Thần là ơn Thiên Chúa đã hứa, vì chúng ta tin” (Gl 3,7.14).
Qua Đức Kitô, ơn cứu độ không còn giới hạn trong một dân tộc, mà đã mở ra cho toàn thể nhân loại. Chúc phúc của Thiên Chúa giờ đây được ban cho bất cứ ai, không phải qua huyết thống, mà qua đức tin vào Con của Ngài.
Môsê Mới: Lề Luật Tình Yêu Ghi Khắc Vào Tim
Trên núi Xinai, Thiên Chúa đã ký kết giao ước với dân Ítraen qua trung gian ông Môsê, biến họ thành một dân tư tế, một dân tộc thánh (x. Xh 19,6). Giao ước này được xây dựng trên nền tảng Lề Luật – Mười Điều Răn được khắc trên bia đá (x. Xh 24,7-8).
Lề Luật là một món quà quý giá, là kim chỉ nam để dân Chúa sống trong sự thánh thiện và trung thành. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy dân chúng liên tục vi phạm giao ước, và Lề Luật trên bia đá, dù tốt lành, tự nó không đủ sức biến đổi cõi lòng chai đá của con người. Nó chỉ ra tội lỗi nhưng không ban ân sủng để chiến thắng tội lỗi.
Đức Giêsu đã đến như một Môsê Mới. Ngài không lên núi Xinai đầy sấm sét, mà lên một ngọn đồi ở Galilê để công bố Hiến Chương Nước Trời (x. Mt 5-7), một Lề Luật mới của sự công chính vượt trổi. Ngài không hủy bỏ Lề Luật cũ, mà kiện toàn nó (x. Mt 5,17), đưa nó đến sự hoàn hảo.
Ngài ban một Lề Luật Mới, không phải là một bộ quy tắc bên ngoài, mà là lề luật của tình yêu: “Thầy ban cho anh em một điều răn mới là anh em hãy yêu thương nhau; anh em hãy yêu thương nhau như Thầy đã yêu thương anh em” (Ga 13,34). Lề luật này không được khắc trên đá, mà như tiên tri Giêrêmia đã báo trước, sẽ được Thiên Chúa “ghi vào lòng dạ, khắc vào tâm khảm” họ (Gr 31,33) nhờ quyền năng của Chúa Thánh Thần.
Nếu Môsê ban manna trong sa mạc, thứ bánh ăn rồi cũng chết, thì Đức Giêsu chính là Bánh Hằng Sống đích thực từ trời xuống, ban sự sống vĩnh cửu cho thế gian (x. Ga 6,48-51).
Vua Đavít Vĩnh Cửu: Thiết Lập Nước Trời Bất Diệt
Thiên Chúa đã hứa với vua Đavít rằng triều đại và ngai vàng của ông sẽ tồn tại đến muôn đời (x. 2 Sm 7,16). Đây là lời hứa về một vị vua thuộc dòng dõi Đavít, Đấng Mêsia, sẽ đến để thiết lập một vương quốc vĩnh cửu, cai trị muôn dân. Vương quốc này sẽ là nơi quy tụ mọi dân tộc trong một gia đình duy nhất của Thiên Chúa.
Các sách Tin Mừng đều long trọng giới thiệu Đức Giêsu là Con Vua Đavít (x. Mt 1,1; Lc 1,32-33). Tuy nhiên, khi Philatô hỏi: “Vậy ông là vua sao?”, Đức Giêsu đã trả lời: “Chính ngài nói rằng tôi là vua. Tôi đã sinh ra và đã đến thế gian vì điều này: để làm chứng cho sự thật” (Ga 18,37).
Vương quốc của Ngài không thuộc về thế gian này (x. Ga 18,36). Đó là Nước Trời, một vương quốc của sự thật, công lý và tình yêu, được thiết lập không bằng quyền lực chính trị hay quân sự, mà bằng sự khiêm hạ phục vụ và hy sinh trên thập giá. Sự Phục Sinh của Ngài là sự đăng quang vĩnh cửu, khẳng định Ngài là Vua muôn vua, Chúa các chúa.
Ngài đã thiết lập Hội Thánh như là mầm mống và sự khởi đầu của Nước Trời ngay tại trần gian, và trao cho Phêrô chìa khóa Nước Trời (x. Mt 16,19), biến ông thành người quản gia cho vương quốc vĩnh cửu của Ngài. Nước của Ngài sẽ không bao giờ tàn lụi.
Thiết Lập Giao Ước Mới trong Bữa Tiệc Ly
Đỉnh cao của toàn bộ lịch sử giao ước được diễn ra trong khung cảnh thân mật của Bữa Tiệc Ly, bữa ăn Vượt Qua cuối cùng của Đức Giêsu. Tại đây, Ngài đã thực hiện một hành vi mang tính sáng tạo và vĩnh cửu, biến bữa ăn tưởng niệm cuộc giải phóng khỏi ách nô lệ Ai Cập thành cuộc tưởng niệm cuộc giải phóng vĩnh viễn khỏi ách nô lệ tội lỗi.
Khi cầm lấy chén rượu, Ngài đã tuyên bố những lời long trọng, thiết lập nên một trật tự hoàn toàn mới:
“Tất cả anh em hãy nhận lấy mà uống: vì này là chén Máu Thầy, Máu Giao Ước Mới và vĩnh cửu, sẽ đổ ra cho anh em và nhiều người được tha tội.”
Lời tuyên bố này chính là bản văn của Giao Ước Mới. Hãy cùng phân tích từng yếu tố:
Chén Máu Thầy: Các giao ước trong Cựu Ước thường được ký kết bằng máu của chiên bò (x. Xh 24,8). Máu tượng trưng cho sự sống. Việc rảy máu biểu thị một lời thề sinh tử: nếu vi phạm giao ước, kẻ đó sẽ phải chịu số phận như con vật bị giết. Đức Giêsu chính là Chiên Vượt Qua mới và đích thực. Máu của Ngài, được đổ ra trên thập giá và được trao ban trước trong Bí tích Thánh Thể, không chỉ cứu khỏi sự chết thể lý, mà còn cứu khỏi sự chết đời đời. Giao ước này được ký bằng chính Máu Thánh của Con Thiên Chúa, Máu của Chiên Thiên Chúa, Đấng xóa tội trần gian. Đây là một hy tế hoàn hảo, có giá trị tuyệt đối và vĩnh viễn.
Giao Ước Mới và Vĩnh Cửu: Đức Giêsu trực tiếp nhắc đến lời tiên tri của Giêrêmia (Gr 31,31) về một “giao ước mới”. Chữ “mới” (tiếng Hy Lạp: kainos) không chỉ có nghĩa là mới về thời gian, mà còn là mới về bản chất, một sự đổi mới triệt để, vượt trội hơn hẳn cái cũ. Nó “vĩnh cửu” vì hy tế của Đức Kitô là duy nhất và không cần lặp lại (x. Dt 9,25-26). Giao ước này sẽ không bao giờ bị thay thế hay lỗi thời, vì nó được đặt nền trên chính Con Người vừa là Thiên Chúa vừa là người.
Sẽ đổ ra cho anh em và nhiều người được tha tội: Mục đích tối hậu của Giao Ước Mới là sự tha thứ và giao hòa. Cụm từ “cho nhiều người” (tiếng Latinh: pro multis) không có ý giới hạn, mà ngược lại, nó mang ý nghĩa phổ quát, chỉ một đám đông không thể đếm xiết thuộc mọi dân, mọi nước, ứng nghiệm lời hứa với Ápraham. Máu Đức Kitô đổ ra trên đồi Canvê đã thanh tẩy nhân loại khỏi tội lỗi, mở ra con đường trở về với Thiên Chúa Cha. Hành vi này đã thiết lập nên gia đình mới của Thiên Chúa, là Hội Thánh, nơi mọi người được quy tụ không phải bởi huyết thống trần gian, mà bởi Máu Thánh cứu chuộc của Đức Kitô.
Đặc Tính Của Giao Ước Mới
Giao Ước Mới do Đức Kitô thiết lập mang những đặc tính ưu việt và phổ quát, kiện toàn và vượt xa mọi giao ước trước đó:
Giao ước Nội Tâm: Như đã nói, đây là giao ước được Chúa Thánh Thần ghi vào tâm hồn. Nó không chỉ đòi hỏi sự tuân giữ lề luật bên ngoài, mà còn là sự biến đổi từ bên trong. Tình yêu trở thành động lực chính, và lương tâm được soi sáng bởi Thánh Thần trở thành kim chỉ nam cho đời sống người tín hữu. Chúa Thánh Thần, được ban xuống vào ngày Lễ Ngũ Tuần, chính là linh hồn của Giao Ước Mới, là sức mạnh nội tại giúp các tín hữu có thể thưa lên “Áp-ba, Cha ơi!” (Rm 8,15) và sống theo thánh ý Thiên Chúa.
Giao ước Phổ Quát: Bức màn trong Đền Thờ bị xé ra từ trên xuống dưới vào lúc Đức Giêsu tắt thở (x. Mt 27,51) là một biểu tượng mạnh mẽ. Nó cho thấy sự ngăn cách giữa Thiên Chúa và con người, giữa dân Do Thái và dân ngoại đã bị xóa bỏ. Giao Ước Mới mở ra cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, văn hóa hay địa vị xã hội. Lệnh truyền cuối cùng của Đức Kitô Phục Sinh đã khẳng định tính phổ quát này: “Anh em hãy đi khắp tứ phương thiên hạ, loan báo Tin Mừng cho mọi loài thọ tạo” (Mc 16,15). Ai tin vào Đức Kitô đều có thể trở thành con cái trong gia đình Thiên Chúa.
Giao ước Vĩnh Cửu: Cuộc Khổ Nạn và Phục Sinh của Đức Kitô là hy tế cuối cùng và hoàn hảo. Thư gửi tín hữu Do Thái đã nhấn mạnh điều này khi gọi Đức Kitô là vị Tư Tế Thượng Phẩm theo phẩm trật Menkixêđê. Không giống các tư tế cũ phải dâng lễ vật nhiều lần, “Đức Kitô đã vào cung thánh không phải với máu các con dê, con bò, nhưng với chính máu của mình, Người vào chỉ một lần thôi, và đã lãnh được ơn cứu chuộc vĩnh viễn cho chúng ta” (Dt 9,12). Giao ước này có giá trị đến muôn đời và là nền tảng vững chắc cho niềm hy vọng của chúng ta.
Sống Giao Ước Mới Hôm Nay
Giao Ước Mới không phải là một sự kiện của quá khứ, nhưng là một thực tại sống động mà mỗi tín hữu được mời gọi tham dự và sống mỗi ngày.
Bí Tích Thánh Thể: Đây chính là nơi Giao Ước Mới được hiện tại hóa và tưởng niệm. Công đồng Vaticanô II gọi Thánh Thể là “nguồn mạch và chóp đỉnh của toàn thể đời sống Kitô hữu” (Lumen Gentium, 11).
Mỗi khi chúng ta tham dự Thánh lễ, chúng ta không chỉ “nhớ lại” Bữa Tiệc Ly, mà còn được hiện diện cách mầu nhiệm dưới chân thập giá trên đồi Canvê. Lời truyền phép của linh mục làm cho hy tế của Đức Kitô trở nên hiện thực trên bàn thờ. Khi rước lễ, chúng ta đón nhận chính Mình và Máu Giao Ước, để được kết hợp mật thiết với Đức Kitô và với nhau trong Nhiệm Thể Ngài.
Tham dự Thánh lễ là hành vi tái cam kết và đón nhận ân sủng tuôn trào từ giao ước vĩnh cửu, là hành động xây dựng Hội Thánh và làm cho gia đình Thiên Chúa được lớn lên.
Sống Như Con Cái trong Giao Ước: Được tái sinh trong Giao Ước Mới qua Bí tích Rửa Tội, chúng ta được mời gọi sống như những người con thực sự của Thiên Chúa.
Điều này có nghĩa là sống theo luật yêu thương được ghi vào trái tim, thực thi lòng thương xót, tha thứ, và xây dựng một thế giới công bằng và hòa bình. Sống giao ước là nhận ra Đức Kitô trong những người anh em bé mọn nhất (x. Mt 25,40), là thực hành các mối phúc thật, là sẵn sàng vác thập giá mình hằng ngày mà theo Chúa.
Đời sống của các thánh, đặc biệt là các vị tử đạo, là chứng tá hùng hồn nhất cho việc sống Giao Ước Mới một cách triệt để, dám lấy chính mạng sống mình để làm chứng cho tình yêu và sự trung thành với giao ước đã được ký bằng Máu Thánh Chúa Kitô.
Kết Luận
Hành trình các giao ước, từ lời hứa trong vườn Eđen đến sự hoàn tất trên đồi Canvê, cho thấy một Thiên Chúa vô cùng kiên nhẫn, trung tín và yêu thương. Ngài giống như một người nghệ sĩ tài ba, qua nhiều thế kỷ, đã kiên nhẫn phác họa nên kế hoạch cứu độ của mình, để rồi hoàn tất nó bằng những nét vẽ cuối cùng đầy kịch tính và vinh quang là Thập Giá và sự Phục Sinh.
Ngài không bao giờ bỏ rơi con người, nhưng luôn tìm cách kéo chúng ta vào trong mối tương quan gia đình thân mật với Ngài. Mỗi giao ước trong Cựu Ước là một bước tiến trong kế hoạch cứu độ, một tia sáng báo trước ánh quang rực rỡ của Đức Kitô.
Trong Đức Giêsu, tất cả các lời hứa đã trở thành “Có” (x. 2 Cr 1,20). Giao Ước Mới và Vĩnh Cửu được ký bằng chính Máu Con Thiên Chúa là đỉnh cao của lịch sử, là bằng chứng hùng hồn nhất về một tình yêu “mạnh hơn sự chết”.
Câu chuyện về các giao ước, xét cho cùng, chính là câu chuyện tình yêu vĩ đại nhất từng được kể, một câu chuyện chưa kết thúc, nhưng vẫn đang tiếp diễn trong đời sống của Hội Thánh và trong cuộc đời của mỗi người chúng ta, những người được diễm phúc trở thành một phần trong đó.
