Thánh Felix thành Spoleto

Đi Tìm Vị Thánh Mang Tên “Hạnh Phúc”

Trong tiếng Latin, cái tên “Felix” mang ý nghĩa là “hạnh phúc”, “may mắn” hay “thành công”. Đây là một danh xưng chứa đựng một sự nghịch lý sâu sắc và đầy ý nghĩa khi được gắn với một vị thánh tử đạo. Cuộc đời của Thánh Felix, một người đã đối mặt với sự tra tấn và cái chết vì đức tin, lại được gọi bằng cái tên “Hạnh Phúc”, điều này gợi lên một âm hưởng trực tiếp từ lời dạy của chính Chúa Giêsu trong Bài Giảng Trên Núi:  

“Phúc thay ai bị bách hại vì sống công chính, vì Nước Trời là của họ” (Mt 5:10). Vị thánh này là một minh chứng sống động rằng hạnh phúc đích thực của người Kitô hữu không nằm ở sự an toàn trần thế, mà ở sự trung thành tuyệt đối với Đức Kitô, ngay cả khi phải trả giá bằng chính mạng sống mình.

Theo Sổ bộ các Thánh Tử đạo Rôma (Martyrologium Romanum), cuốn sách phụng vụ chính thức của Giáo hội Công giáo, Thánh Felix là một giám mục đã chịu tử đạo và được mừng kính vào ngày 18 tháng 5, với địa điểm được ghi nhận là Spoleto, một thành phố cổ kính ở vùng Umbria, Ý. Tuy nhiên, đằng sau mục ghi tưởng chừng đơn giản này là một câu chuyện lịch sử và hagiography (hạnh các thánh) vô cùng phức tạp, trải dài từ bờ biển Dalmatia của Croatia đến những ngọn đồi của nước Ý. Bài viết này sẽ không chỉ trình bày những thông tin sẵn có về Thánh Felix mà còn đi sâu vào cuộc hành trình của lòng sùng kính đối với ngài. Qua việc làm sáng tỏ những mảnh ghép lịch sử, chúng ta sẽ đi đến một sự hiểu biết sâu sắc và trưởng thành hơn về vị thánh này, cũng như về cách Giáo hội tưởng nhớ và tôn vinh các vị anh hùng tử đạo của mình.

Tiểu Sử và Cuộc Tử Đạo: Mảnh Ghép Lịch Sử từ Spoleto đến Salona

Bối Cảnh Lịch Sử: Cuộc Bách Hại Vĩ Đại dưới thời Diocletian

Để hiểu được cuộc đời của Thánh Felix, trước hết cần phải đặt ngài vào bối cảnh lịch sử tàn khốc mà ngài đã sống. Ngài được cho là đã chịu tử đạo vào khoảng năm 304 , ngay giữa tâm điểm của cuộc Bách Hại Vĩ Đại, cuộc đàn áp Kitô hữu cuối cùng và khốc liệt nhất trong lịch sử Đế quốc Rôma. Cuộc bách hại này được khởi xướng vào năm 303 bởi các hoàng đế Diocletian và Maximian cùng với các đồng trị vì của họ.  

Một loạt các sắc lệnh đã được ban hành nhắm vào các Kitô hữu trên toàn đế quốc. Ban đầu, các sắc lệnh yêu cầu phá hủy nhà thờ, đốt Kinh Thánh và tước bỏ mọi quyền lợi hợp pháp của các Kitô hữu. Sau đó, các sắc lệnh trở nên tàn bạo hơn, nhắm vào hàng giáo sĩ, bắt giam các giám mục, linh mục và phó tế. Cuối cùng, một sắc lệnh yêu cầu tất cả mọi người dân trong đế quốc, không phân biệt tuổi tác hay giới tính, phải dâng lễ tế cho các vị thần Rôma. Bất cứ ai từ chối đều phải đối mặt với sự tra tấn dã man và án tử hình. Chính trong bầu không khí khủng bố và thử thách đức tin này, Giám mục Felix đã làm chứng cho Đức Kitô một cách anh dũng.  

Ghi Chép trong Sổ bộ các Thánh Tử Đạo Rôma (Martyrologium Romanum): Nguồn Gốc của “Thánh Felix thành Spoleto”

Nguồn gốc chính thức cho danh xưng “Thánh Felix thành Spoleto” trong phụng vụ phổ quát của Giáo hội đến từ Sổ bộ các Thánh Tử đạo Rôma. Mục ghi cho ngày 18 tháng 5 viết rằng: “Tại Spoleto, Thánh Felix, một Giám mục, người đã nhận được cành lá thiên tuế của cuộc tử đạo dưới thời các Hoàng đế Diocletian và Maximian.” (In Spoleto, sancti Felicis, Episcopi, qui sub Diocletiano et Maximiano Imperatoribus palmam martyrii consecutus est).  

Mục ghi này, được chuẩn hóa trong ấn bản có ảnh hưởng lớn năm 1586 do Hồng y Caesar Baronius biên soạn, đã chính thức “trao” vị thánh này cho thành phố Spoleto của Ý. Việc đưa vào một cuốn sách phụng vụ có thẩm quyền và được sử dụng trên toàn thế giới đã khiến cho truyền thống này được củng cố và lan truyền rộng rãi. Nó cho thấy sức mạnh của phụng vụ trong việc định hình và ổn định ký ức tập thể của Giáo hội, đôi khi thiết lập một câu chuyện chính thức vượt lên trên các bằng chứng lịch sử địa phương.  

Nguồn Gốc Lịch Sử: Giám Mục Felix thành Salona (Spalato), Croatia

Tuy nhiên, các bằng chứng lịch sử sớm nhất và đáng tin cậy nhất lại chỉ về một địa điểm khác. Một tài liệu có tên Prologus Paschae, được viết vào năm 395, rất gần với thời đại của thánh nhân, đã ghi lại rõ ràng rằng cuộc tử đạo của Giám mục Felix đã diễn ra tại Salona (nay là Solin, gần Split ở Croatia), chứ không phải Spoleto. Nhiều nguồn khác cũng xác nhận ngài là giám mục của Salona (còn được gọi là Spalato hay Split) và đã tử đạo tại đó trong cuộc bách hại của Diocletian.  

Ngày nay, lòng sùng kính đối với ngài vẫn còn rất sống động ở Split, nơi được cho là đang lưu giữ thánh tích của ngài trong một nhà thờ Phanxicô, và ngài vẫn được mừng kính từ xa xưa vào đúng ngày 18 tháng 5. Các tàn tích của một nhà thờ cổ dâng kính ngài cũng đã được khai quật tại Stobreč, một địa điểm gần Split. Những điều này cho thấy nguồn gốc lịch sử của vị thánh tử đạo này gắn liền với vùng Dalmatia hơn là Umbria.  

Sự Lan Truyền và Biến Đổi của Lòng Sùng Kính ở Umbria: Một Câu Chuyện Hagiography Phức Tạp

Vậy làm thế nào mà một vị giám mục tử đạo ở Croatia lại trở thành vị thánh bổn mạng nổi tiếng ở Ý? Các học giả hàng đầu đã kết luận rằng “Felice di Spello” và “Felice di Spoleto” rất có thể là một với “Felice di Spalato”. Sự nhầm lẫn này có lẽ bắt nguồn từ sự tương đồng về âm giữa các địa danh: Spalato có thể đã bị biến đổi thành Spello, và sau đó là Spoleto khi lòng sùng kính ngài lan truyền qua biển Adriatic đến Ý.

Quá trình này cho thấy tính linh động và địa phương hóa của truyền thống hagiography. Đối với các cộng đồng Kitô hữu thời trung cổ, gương mẫu về sự thánh thiện và lòng can đảm của một vị tử đạo thường quan trọng hơn tính chính xác tuyệt đối về mặt địa lý-lịch sử. Họ đã “nhận” vị thánh này làm của riêng mình, một người chuyển cầu quyền thế trên trời.

Sự phức tạp này còn được thể hiện qua một cuộc “tranh giành” vị thánh bổn mạng giữa các thành phố ở Umbria. Sổ bộ các Thánh Tử đạo của Usuard (thế kỷ 9) đã ghi nhận một giám mục của “Spellatensis” (tức là Spello). Vì vậy, khi Sổ bộ Rôma năm 1586 gán ngài cho Spoleto, giới tinh hoa của Spello đã phát động một chiến dịch để “đòi lại” ngài. Các học giả địa phương như Taddeo Donnola đã viết sách và ủy thác các tác phẩm nghệ thuật để củng cố tuyên bố rằng nơi tử đạo của Thánh Felix là ở Spello. Cuộc tranh chấp này cuối cùng đã được giải quyết vào năm 1629, khi Giám mục Lorenzo Castrucci của Spoleto chính thức công nhận Thánh Felix là thánh bổn mạng duy nhất của Spello.

Phân Biệt để Hiểu Rõ: Các Thánh Felix Khác

Để tránh nhầm lẫn, điều quan trọng là phải phân biệt Thánh Felix thành Spoleto/Salona với các vị thánh nổi tiếng khác cùng tên. Sự trùng tên và ngày lễ đã gây ra nhiều sự phức tạp trong lịch sử lòng sùng kính.

Tên Thánh	Chức Vụ & Thời Đại	Ngày Lễ	Nơi Gắn Liền Chính	Dấu Hiệu Nhận Biết
Thánh Felix thành Spoleto/Salona	Giám mục & Tử đạo (k. 304)	18 tháng 5	Spoleto (Phụng vụ) / Salona (Lịch sử)	Tử đạo dưới thời Diocletian, được ghi trong Sổ bộ Rôma.
Thánh Felix thành Nola	Linh mục & Tuyên tín (k. 255)	14 tháng 1	Nola, Ý	Trốn thoát nhà tù nhờ một mạng nhện; từ chối chức giám mục vì khiêm tốn.
Thánh Giáo hoàng Felix I	Giáo hoàng & Tử đạo (m. 274)	30 tháng 12	Rôma, Ý	Giáo hoàng thứ 26; giải quyết tranh cãi thần học về ngôi vị của Đức Kitô.
Thánh Felix thành Massa Martana	Giám mục & Tử đạo (tk. 3-4)	30 tháng 10	Massa Martana / Giano, Ý	Một vị thánh địa phương khác ở Umbria, cũng là bổn mạng của Spello.

Mừng Kính và Tôn Thờ: Dấu Tích của Thánh Nhân ở Ý và Croatia

Thánh Bổn Mạng của Nhiều Thành Phố

Dù lịch sử có phức tạp, Thánh Felix (mừng kính ngày 18 tháng 5) vẫn được tôn kính sâu sắc và được nhận làm thánh bổn mạng của nhiều thành phố ở vùng Umbria, Ý. Các thành phố này bao gồm Spoleto , Spello , và có sự liên kết với các cộng đồng ở Giano dell’Umbria và Massa Martana, những nơi cũng tôn kính một Thánh Felix làm bổn mạng. Việc nhiều thành phố cùng chia sẻ một vị thánh bổn mạng cho thấy sức ảnh hưởng và tầm quan trọng của lòng sùng kính đối với ngài trong khu vực.  

Thánh Tích, Thánh Đường và Nghệ Thuật Thánh

Dấu ấn của Thánh Felix được lưu lại qua nhiều thánh đường, thánh tích và các tác phẩm nghệ thuật thánh ở cả Ý và Croatia.

• Ở Ý:
  • Abbazia di San Felice di Narco (gần Spoleto): Tu viện này được dâng kính cho hai Thánh Felix và Maurus. Mặt tiền của nhà thờ có những bức phù điêu tinh xảo mô tả các phép lạ được cho là của hai vị thánh, như việc Thánh Maurus giết một con rồng và Thánh Felix làm cho con trai của một góa phụ sống lại. Bên trong hầm mộ, một chiếc quan tài cổ được cho là chứa hài cốt của hai ngài.  
  • Abbazia di San Felice (Giano dell’Umbria): Đây là một trung tâm tu viện quan trọng, nơi từng lưu giữ thánh tích của một Thánh Felix (lễ ngày 30 tháng 10) trước khi được tặng cho Spello. Các bức bích họa thế kỷ 18 trong tu viện mô tả các cảnh trong cuộc tử đạo của ngài.  
  • Tại Spello: Thành phố này là một trung tâm sùng kính Thánh Felix. Nhà thờ San Lorenzo có một bức tranh bàn thờ thế kỷ 17 nổi tiếng mô tả cuộc tử đạo của Thánh Felix. Bức tranh này có một chi tiết độc đáo: ngài bị hành quyết trước một bức tượng lớn của nữ thần Vệ Nữ, một chi tiết ám chỉ việc phát hiện ra tàn tích của một ngôi đền La Mã gần đó vào khoảng năm 1600. Bảo tàng nghệ thuật của Spello (Pinacoteca Comunale) cũng lưu giữ nhiều tác phẩm quan trọng, bao gồm một hòm đựng thánh tích bằng bạc và các bức tranh khác mô tả ngài là bổn mạng của thành phố.  
• Ở Croatia:
  • Lòng sùng kính đối với Thánh Felix vẫn tồn tại mạnh mẽ ở Split, thành phố kế thừa di sản của Salona cổ đại. Thánh tích của ngài được cho là đang được bảo tồn trong nhà thờ Phanxicô tại đây.  
  • Các cuộc khai quật khảo cổ đã phát hiện ra tàn tích của một nhà thờ cổ dâng kính ngài gần Stobreč, một thị trấn ven biển gần Split, củng cố thêm mối liên hệ lịch sử của ngài với vùng đất này.  

Biểu Tượng

Là một giám mục tử đạo, Thánh Felix thường được απεικόνιση trong nghệ thuật thánh với các thuộc tính truyền thống:

• Cành lá thiên tuế: Biểu tượng phổ quát của sự chiến thắng và cuộc tử đạo.  
• Gậy mục tử: Biểu tượng cho chức vụ giám mục, người chăn dắt đoàn chiên của Chúa.  
• Áo choàng đỏ: Màu của máu, tượng trưng cho sự hy sinh mạng sống vì đức tin.  

Trong các tác phẩm nghệ thuật cụ thể tại Spello, ngài còn được mô tả với các hình ảnh đặc trưng hơn, chẳng hạn như đang quỳ gối chịu tử đạo (bị chém đầu bằng gươm) , hoặc đang cùng với một vị thánh khác dâng một mô hình thu nhỏ của thành phố Spello lên cho Đức Trinh Nữ Maria, thể hiện vai trò là người bảo trợ và che chở cho thành phố.  

Lễ Kính và Lễ Hội

Ngày lễ Thánh Felix, 18 tháng 5, được cử hành đặc biệt long trọng tại Spello. Chương trình lễ hội thường bao gồm:

• Một cuộc rước long trọng thánh tích của ngài qua các đường phố vào tối ngày 17 tháng 5.  
• Một Thánh lễ trọng thể vào sáng ngày 18 tháng 5 tại một trong các nhà thờ chính của thành phố, như nhà thờ San Lorenzo hoặc Santa Maria Maggiore.  

Một điểm đặc biệt của lễ hội là sự tham dự của các phái đoàn chính quyền và giáo dân từ các thành phố Giano dell’Umbria và Massa Martana. Sự hiện diện chung này không chỉ là một cử chỉ ngoại giao mà còn là một biểu hiện sống động của mối liên kết lịch sử và đức tin giữa các cộng đồng cùng chia sẻ một vị thánh bổn mạng.

Những Bài Học từ Thánh Felix cho Ngày Nay

“Lời” của Thánh Nhân: Chứng Tá Đức Tin

Khi tìm hiểu về một vị thánh thời sơ khai như Thánh Felix, chúng ta sẽ không tìm thấy các bài viết, bài giảng hay những câu nói được ghi lại của ngài. Tuy nhiên, “lời” mạnh mẽ và hùng hồn nhất của ngài chính là hành động tử đạo. Từ μάρτυς (martys) trong tiếng Hy Lạp, gốc của từ “martyr” (tử đạo), có nghĩa là “chứng nhân”. Do đó, bài giảng cuối cùng, lời bình luận sâu sắc nhất về Tin Mừng của Thánh Felix chính là hành động ngài đổ máu mình ra vì Đức Kitô. Cái chết của ngài là một lời tuyên xunng công khai rằng Đức Kitô quý giá hơn chính mạng sống. Đó là chứng tá (martyria) bất diệt mà ngài để lại cho Giáo hội, một lời chứng vang vọng qua các thế kỷ.

Lòng Can Đảm và Sự Kiên Định trong Thử Thách

Thánh Felix sống trong một thời kỳ mà việc tuyên xưng mình là Kitô hữu đồng nghĩa với việc đối mặt với cái chết. Gương của ngài là một lời kêu gọi lòng can đảm cho các Kitô hữu ngày nay. Có thể chúng ta không phải đối mặt với gươm giáo, nhưng chúng ta phải đối mặt với những hình thức bách hại tinh vi hơn: sự chế giễu của một thế giới tục hóa, áp lực phải thỏa hiệp với những giá trị đi ngược lại Tin Mừng, hay sự thờ ơ lạnh lùng đối với đức tin.

Gương của Thánh Felix mời gọi chúng ta sống “cuộc tử đạo trắng” (white martyrdom) – một khái niệm được các Giáo phụ đề cập, chỉ sự trung thành hàng ngày với Tin Mừng qua những hy sinh nhỏ bé, sự kiên trì trong cầu nguyện, lòng bác ái đối với tha nhân, và sự can đảm để sống khác biệt trong một xã hội không còn coi trọng các giá trị của Chúa. Đó là cuộc tử đạo của trái tim mà mọi Kitô hữu đều được mời gọi sống.  

Sự Thật, Lịch Sử và Lòng Sùng Kính: Một Cái Nhìn Trưởng Thành

Câu chuyện lịch sử phức tạp xung quanh Thánh Felix không làm giảm đi sự thánh thiện của ngài hay giá trị lời chuyển cầu của ngài. Ngược lại, nó dạy cho chúng ta một bài học quan trọng về bản chất của Truyền Thống trong Giáo hội. Giáo hội không phải là một kho lưu trữ vô trùng với những hồ sơ hoàn hảo, mà là một gia đình đức tin sống động. Câu chuyện về lòng sùng kính Thánh Felix cho thấy đức tin được sống một cách hữu cơ như thế nào ở cấp độ địa phương, bởi những con người thực sự, những người nhận các thánh làm cha ông, làm người bảo trợ trên trời của mình.  

Việc tìm hiểu các chi tiết lịch sử không nhằm mục đích phá bỏ lòng sùng kính, mà để làm cho nó trở nên phong phú và trưởng thành hơn. Nó khuyến khích một đức tin có thể dung hòa giữa việc tìm tòi lịch sử và lòng đạo đức bình dân, nhận ra rằng Chúa Thánh Thần hoạt động qua cả lịch sử và văn hóa của các Giáo hội địa phương để xây dựng nên Nhiệm Thể duy nhất của Đức Kitô.

Lời Nguyện Kết

Lạy Thiên Chúa toàn năng, chúng con tạ ơn Chúa đã ban cho Giáo hội tấm gương can đảm của Thánh Felix, Giám mục và Tử đạo. Ngài đã mang tên “Hạnh Phúc” và đã tìm thấy hạnh phúc đích thực trong việc làm chứng cho Con Chúa đến đổ máu đào. Xin cho chúng con, nhờ lời chuyển cầu của thánh nhân, có được một đức tin kiên định để không nao núng trước những thử thách của thế gian. Xin ban cho chúng con lòng can đảm để làm chứng cho Đức Kitô bằng lời nói và hành động trong cuộc sống hàng ngày. Và xin cho chúng con một tình yêu sâu sắc đối với Giáo hội, với tất cả sự phong phú và cả những phức tạp trong lịch sử của mình, để chúng con luôn nhận ra bàn tay quan phòng của Chúa đang dẫn dắt chúng con. Chúng con cầu xin nhờ Đức Kitô, Chúa chúng con. Amen.