“Lucia” — Một Ánh Sáng trong Đêm Tối Mùa Vọng
Thánh nữ Lucy là một trong những vị trinh nữ tử đạo được tôn kính và yêu mến nhất trong lịch sử Giáo hội, với lễ kính vào ngày 13 tháng 12. Ý nghĩa sâu sắc của tên ngài, Lucia, bắt nguồn từ tiếng Latinh lux (nghĩa là ánh sáng), và thời điểm cử hành lễ kính của ngài mang một sự quan phòng đặc biệt. Ngày lễ này diễn ra trong Mùa Vọng, gần với ngày đông chí—thời điểm tối tăm nhất trong năm. Do đó, Thánh Lucy trở thành một biểu tượng sống động cho Ánh Sáng của Chúa Kitô đi vào thế gian tăm tối.
Tầm vóc của ngài trong Giáo hội được khẳng định ngay lập tức khi biết rằng ngài là một trong tám phụ nữ (ngoài Đức Trinh Nữ Maria) được nêu danh trong Kinh Nguyện Thánh Thể I, tức Lễ Quy Rôma. Đây là một minh chứng cho sự tôn kính sớm sủa và phổ quát dành cho ngài. Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu về Thánh Lucy, từ con người lịch sử đến huyền thoại trong hạnh các thánh, vai trò của ngài trong phụng vụ, những biểu tượng thần học sâu sắc mà ngài thể hiện, và di sản sống động của ngài trong văn hóa và nghệ thuật.
Cuộc Đời và Huyền Thoại Thánh Lucia
Nền tảng Lịch sử: Vị Tử Đạo Thành Syracuse
Bối cảnh lịch sử của Thánh Lucia là thành Syracuse, Sicily, vào cuối thế kỷ thứ 3 và đầu thế kỷ thứ 4. Đây là thời kỳ của cuộc Bách hại Diocletian (khoảng năm 303-311 sau Công nguyên), chiến dịch cuối cùng và tàn bạo nhất của đế quốc Rôma nhằm chống lại các Kitô hữu, và chính bối cảnh này đã tạo nên cuộc tử đạo của ngài.
Các học giả đồng thuận rằng Lucia là một vị tử đạo Kitô giáo có thật, đã qua đời tại Syracuse vào khoảng năm 304. Bằng chứng khảo cổ sớm nhất ủng hộ việc sùng kính ngài là một dòng chữ trên bia mộ của một phụ nữ tên Euskia, được tìm thấy trong Hầm mộ Thánh Gioan ở Syracuse. Bia mộ này có niên đại từ cuối thế kỷ thứ 4 hoặc đầu thế kỷ thứ 5, và có ghi rằng Euskia qua đời vào ngày lễ Thánh Lucia. Sự tôn kính dành cho ngài lan rộng nhanh chóng, bằng chứng là tên ngài được đưa vào Sách Các Phép của Giáo hoàng Grêgôriô Cả vào thế kỷ thứ 6 và hình ảnh của ngài xuất hiện trong Vương cung thánh đường Sant’Apollinare Nuovo ở Ravenna.
Nguồn chính cho câu chuyện truyền thống về cuộc đời ngài là Acta Martyrum (Hạnh các Thánh Tử đạo), tồn tại trong các phiên bản tiếng Hy Lạp và Latinh có từ thế kỷ thứ 5. Cần hiểu rằng, dù những văn bản này cung cấp một câu chuyện được yêu mến, chúng là các tác phẩm hạnh các thánh, không phải tiểu sử hiện đại. Chúng thường sử dụng các mô-típ văn học quen thuộc trong các câu chuyện về các thánh nữ trinh khiết tử đạo. Sự phân biệt giữa sự kiện lịch sử về cuộc tử đạo của Lucia và câu chuyện kể chi tiết về cuộc đời và cuộc khổ nạn của ngài là rất quan trọng. Các chi tiết trong Acta—những đoạn đối thoại cụ thể, chuỗi các phép lạ—có thể là những tô điểm văn học và thần học được tạo ra để truyền cảm hứng cho các tín hữu. Điều này không làm giảm đi sự thánh thiện của ngài, mà giúp chúng ta hiểu cách Giáo hội sơ khai ghi nhớ và truyền lại câu chuyện của các vị anh hùng đức tin. Acta không phải là một ghi chép lịch sử thất bại, mà là một tác phẩm thần học và truyền cảm hứng thành công, được thiết kế để minh họa các nhân đức như đức tin, đức khiết tịnh và sự che chở của Thiên Chúa.
Câu chuyện Truyền thống: Lời Khấn Giữ Mình Đồng Trinh
Theo truyền thống, Lucia sinh vào khoảng năm 283 tại Syracuse trong một gia đình giàu có và quý tộc. Cha ngài, một người Rôma, qua đời khi ngài mới năm tuổi, để lại ngài cho mẹ là bà Eutychia, một phụ nữ gốc Hy Lạp, chăm sóc.
Từ khi còn trẻ, Lucia đã bí mật khấn giữ mình đồng trinh với Thiên Chúa, với ý định dùng của hồi môn của mình để giúp đỡ người nghèo. Mẹ ngài, không biết về lời khấn này và lại đang mắc chứng bệnh xuất huyết, đã lo lắng cho tương lai của con gái nên đã hứa gả ngài cho một chàng trai ngoại giáo giàu có để bảo đảm an toàn. Lucia đã tìm cách trì hoãn hôn lễ trong ba năm.
Một sự kiện quan trọng đã xảy ra khi ngài thuyết phục mẹ hành hương đến mộ Thánh Agatha ở Catania, một vị trinh nữ tử đạo người Sicily khác đã qua đời 52 năm trước đó. Lucia hy vọng mẹ mình sẽ được chữa lành. Cuộc hành hương này thường được cho là diễn ra vào ngày 5 tháng 2, lễ kính Thánh Agatha.
Khi đang cầu nguyện tại mộ, Lucia đã nhận được một thị kiến. Thánh Agatha hiện ra, báo cho ngài biết rằng chính đức tin của ngài đã chữa lành cho mẹ, và tiên báo rằng Lucia sẽ trở thành vinh quang của thành Syracuse, cũng như Agatha là vinh quang của Catania.
Khi trở về Syracuse, phép lạ được xác nhận. Lucia nhận được sự cho phép của mẹ để sống như một trinh nữ thánh hiến và phân phát tài sản lớn của mình cho người nghèo. Vị hôn phu bị từ chối, tức giận vì mất của hồi môn và bị khước từ, đã tố cáo ngài là một Kitô hữu với Paschasius, quan tổng trấn Sicily.
Cuộc Khổ Nạn của Thánh Lucia: Một Chứng Từ của Phép Lạ
Khi bị đưa ra xét xử, Paschasius đã cố gắng thuyết phục Lucia dâng hương cho tượng hoàng đế, nhưng ngài đã từ chối và tuyên xưng đức tin của mình.
Phép lạ vĩ đại đầu tiên trong cuộc khổ nạn của ngài xảy ra khi ngài bị kết án đưa đến một nhà thổ để làm nhục. Ngài đã trở nên bất động một cách kỳ diệu. Lính canh, dây thừng, và ngay cả một đàn bò cũng không thể kéo ngài đi khỏi chỗ đó. Sau đó, Paschasius ra lệnh chất củi, hắc ín và nhựa cây xung quanh ngài và đốt lửa, nhưng ngọn lửa không hề làm hại ngài. Phép lạ này được biểu trưng bằng những ngọn nến trong truyền thống Thụy Điển.
Yếu tố nổi tiếng nhất trong câu chuyện của ngài là truyền thuyết về đôi mắt. Một truyền thống kể rằng đôi mắt của ngài đã bị những kẻ tra tấn móc ra. Một phiên bản sau này, rùng rợn hơn, cho rằng chính ngài đã tự móc mắt mình để làm nản lòng vị hôn phu, người luôn ngưỡng mộ chúng. Dù theo phiên bản nào, khi thi thể ngài được chuẩn bị để mai táng, người ta thấy đôi mắt của ngài đã được phục hồi một cách kỳ diệu.
Những phép lạ này không phải là những sự kiện siêu nhiên ngẫu nhiên; chúng là những luận điểm thần học được trình bày dưới dạng câu chuyện. Mỗi phép lạ đều bác bỏ một giả định của ngoại giáo và khẳng định một chân lý Kitô giáo. Việc ngài trở nên bất động là một biểu hiện vật chất về sự toàn vẹn thiêng liêng và quyền năng của Thiên Chúa trong việc bảo vệ sự trong trắng của vị hôn thê thánh hiến của Ngài. Việc ngài không bị lửa thiêu cháy cho thấy ngài được một quyền năng cao hơn bảo vệ, và ngọn lửa của Chúa Thánh Thần trong ngài mạnh hơn bất kỳ ngọn lửa trần thế nào. Câu chuyện về đôi mắt của ngài, dù ở phiên bản nào, cũng là một ẩn dụ mạnh mẽ về thị giác thiêng liêng. Bằng cách mất đi đôi mắt thể lý, ngài trở thành vị thánh bảo trợ cho thị giác đích thực, thiêng liêng—”đôi mắt đức tin”.
Trước khi chết, ngài đã tiên tri về sự sụp đổ của Paschasius và sự chấm dứt của cuộc bách hại Diocletian. Cuối cùng, ngài đã chịu chết bởi một lưỡi gươm hoặc dao găm đâm vào cổ vào ngày 13 tháng 12 năm 304. Một số tài liệu ghi rằng ngài đã được rước lễ trước khi qua đời.
Thánh Lucia trong Phụng Vụ của Giáo hội
Một Thánh Nữ trong Lễ Quy Rôma: Vị Trí trong Kinh Nguyện Thánh Thể I
Thánh Lucia được nêu danh trong danh sách các thánh thứ hai trong Lễ Quy Rôma (Kinh Nguyện Thánh Thể I), sau phần Truyền Phép, trong kinh Nobis quoque peccatoribus. Ngài được liệt kê cùng với các thánh nữ Felicity, Perpetua, Agatha, Agnes, Cecilia, và Anastasia.
Việc này có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Lễ Quy Rôma là Kinh Nguyện Thánh Thể cổ xưa nhất của Nghi lễ Rôma, và danh sách các thánh trong đó gần như đã được ấn định vào thời của Giáo hoàng Grêgôriô Cả (mất năm 604). Việc tên ngài được đưa vào cho thấy tầm quan trọng to lớn và sớm sủa của ngài, đặt ngài vào “danh sách” các thánh có ký ức được kết hợp vĩnh viễn với mầu nhiệm trung tâm của đức tin—hy tế Thánh Thể. Sự tôn kính dành cho ngài không chỉ mang tính địa phương mà đã được Tòa Thánh Rôma đón nhận từ rất sớm. Được nêu danh trong Lễ Quy Rôma là vinh dự phụng vụ cao quý nhất mà một vị thánh có thể nhận được. Điều đó có nghĩa là chứng tá của ngài được coi là nền tảng cho căn tính của Giáo hội Rôma đến nỗi ký ức về ngài được khẩn cầu hàng ngày tại bàn thờ. Ngài không chỉ là một vị thánh mà chúng ta cầu nguyện đến, mà còn là một vị thánh cùng với người mà Giáo hội cầu nguyện, kết hợp lời chuyển cầu trên trời của ngài với của lễ trần thế trong Thánh lễ.
Thánh Lễ Kính Ngày 13 Tháng 12
Lời nguyện Nhập lễ trong ngày lễ của ngài đã gói trọn các chủ đề chính. Phiên bản tiếng Ý đặc biệt ý nghĩa: “Riempi di gioia e di luce il tuo popolo, o Signore, per l’intercessione gloriosa della santa vergine e martire Lucia, perché noi, che festeggiamo qui in terra la sua nascita al cielo, possiamo contemplare con i nostri occhi la tua gloria.” (Lạy Chúa, xin cho dân Chúa được tràn ngập niềm vui và ánh sáng, nhờ lời chuyển cầu vinh hiển của thánh nữ đồng trinh và tử đạo Lucia, để chúng con, những người đang mừng kính ngày sinh về trời của ngài nơi trần thế, có thể chiêm ngưỡng vinh quang của Chúa bằng chính đôi mắt của mình.). Lời nguyện này đã kết nối một cách tài tình niềm vui, ánh sáng, lời chuyển cầu của ngài và chủ đề về thị giác (cả thể lý và cánh chung).
Lời nguyện trên lễ vật liên kết các lễ vật trên bàn thờ với sự hy sinh của chính cuộc đời ngài , và Ca hiệp lễ trích từ sách Khải Huyền (7,17) kết nối cuộc tử đạo của ngài với chiến thắng cuối cùng của Con Chiên và lời hứa về sự sống đời đời. Sách Bài đọc cung cấp nhiều lựa chọn bài đọc, cho phép nhấn mạnh các chủ đề khác nhau, làm nổi bật sự phong phú của Kinh Thánh mà Giáo hội sử dụng để diễn giải cuộc đời của Thánh Lucia.
Những Cái Nhìn Thần Học và Bài Học Thiêng Liêng
Thần Học về Ánh Sáng: Lux in Tenebris
Mối liên hệ giữa tên Lucia và lux (ánh sáng) là nền tảng cho ý nghĩa thần học của ngài. Lễ kính của ngài vào ngày 13 tháng 12, trong Mùa Vọng và gần ngày đông chí, tạo nên một sự cộng hưởng sâu sắc. Ngài là một “người mang ánh sáng” trong bóng tối sâu thẳm nhất cả về mặt vật chất lẫn thiêng liêng. Biểu tượng này liên kết ngài với các đoạn Kinh Thánh quan trọng về ánh sáng được dùng trong Mùa Vọng, như Isaia 9,1 (“Dân đang lần bước giữa tối tăm đã thấy một ánh sáng huy hoàng”) và Gioan 1,5 (“Ánh sáng chiếu soi trong bóng tối, và bóng tối đã không diệt được ánh sáng”).
Ý Chí Bất Khuất: Những Câu Nói và Lòng Can Đảm
Trong phiên tòa, những câu nói được cho là của Lucia đã thể hiện một sự khôn ngoan thần học sâu sắc. Lời tuyên bố nổi tiếng nhất của ngài là lời bảo vệ vai trò tối thượng của ý chí trong vấn đề sự trong sạch:
“Không thân xác nào bị ô uế đến mức gây nguy hiểm cho linh hồn nếu tâm trí không đồng thuận… Nếu bây giờ, trái với ý muốn của tôi, ngài khiến tôi bị ô uế, thì một sự trong sạch gấp đôi sẽ được vinh quang gán cho tôi. Ngài không thể bẻ cong ý chí của tôi theo mục đích của ngài; bất cứ điều gì ngài làm với thân xác tôi, điều đó không thể xảy đến với tôi.”
Đây là một lập luận thần học tinh tế. Ngài phân biệt giữa sự xâm phạm thể xác và sự đồng thuận thiêng liêng, khẳng định rằng sự trong sạch thực sự nằm ở ý chí, vốn đã được thánh hiến cho Thiên Chúa. Ngài tuyên bố linh hồn mình là bất khả xâm phạm, một pháo đài mà những kẻ bách hại không thể công phá. Ngài cũng khẳng định rằng lời nói của mình không đến từ bản thân mà từ Chúa Thánh Thần, trích dẫn Tin Mừng: “Khi người ta điệu anh em đến trước… thì đừng lo phải nói gì… vì không phải chính anh em nói, mà là Thánh Thần”.
Bảo Trợ Thị Giác: Đức Tin là Thị Giác Đích Thực
Một nghịch lý sâu sắc là một vị thánh bị móc mắt lại trở thành vị bảo trợ cho thị giác, các bác sĩ nhãn khoa và người mù. Sự bảo trợ này chỉ ra một chân lý sâu sắc hơn: thị giác đích thực là “ánh sáng của đức tin”. Đó là khả năng nhìn thấy sự hiện diện và mục đích của Thiên Chúa ngay cả giữa đau khổ và bóng tối. Chúng ta cầu nguyện với ngài không chỉ để có đôi mắt khỏe mạnh, mà còn để có ân sủng nhìn thế giới như Thiên Chúa nhìn, để có một tầm nhìn rõ ràng về những gì thực sự quan trọng.
Bình Luận Hiện Đại: Tiếng Nói của Đức Giáo Hoàng Phanxicô
Đức Giáo hoàng Phanxicô đã cho thấy chứng tá cổ xưa của một vị tử đạo có thể được diễn giải lại một cách năng động để giải quyết các cuộc khủng hoảng đương đại. Ngài đã chuyển sự hiểu biết về Lucia từ lòng đạo đức cá nhân sang lĩnh vực đạo đức xã hội. Ngài nhấn mạnh Lucia là một tấm gương mạnh mẽ về sự đóng góp độc đáo và không thể thay thế của phụ nữ cho đời sống và sứ mệnh của Giáo hội. Ngài mô tả các nhân đức của Lucia—lòng trắc ẩn và sự dịu dàng—không chỉ là nhân đức Kitô giáo, mà còn là những nhân đức “mang tính chính trị sâu sắc”. Điều này có nghĩa là chúng cần thiết để xây dựng một xã hội công bằng và nhân văn hơn, để phục hồi một “tầm nhìn đã mất” về nhân loại. Ngài kết nối chứng tá của Lucia với các vấn đề đương đại, kêu gọi các tín hữu trở thành “những người đi bước trước” để tiếp cận người nghèo và người đau khổ, đặc biệt là những người di cư và tị nạn.
Một Di Sản Sống Động trong Văn Hóa và Nghệ Thuật
Tôn Kính tại Ý: Lễ Hội ở Syracuse và Thánh Tích
Các lễ hội tại quê hương Syracuse của ngài rất sống động. Vào ngày 13 tháng 12, pho tượng bạc lộng lẫy của Thánh Lucia, do Pietro Rizzo chế tác năm 1599 , được rước trong một cuộc kiệu chậm rãi, trang nghiêm từ Nhà thờ Chính tòa ở Ortigia đến Nhà thờ Santa Lucia al Sepolcro. Bầu không khí tràn ngập tiếng hô của những người khiêng kiệu (“Sarausana jè!” – “Bà là người Syracuse!”), những người hành hương đi chân trần mang những cây nến lớn, và cuộc rước trở lại vào ngày bát nhật, 20 tháng 12.
Lịch sử thánh tích của ngài rất phức tạp. Thi hài của ngài được đưa từ Syracuse đến Constantinople vào khoảng năm 1039-1040, sau đó được đưa đến Venice vào năm 1204 trong cuộc Thập tự chinh lần thứ tư. Ngày nay, thi hài của ngài được tôn kính tại Nhà thờ San Geremia ở Venice, mặc dù một số thánh tích vẫn còn ở Syracuse.
Lễ Hội Ánh Sáng ở Scandinavia: Truyền Thống “Sankta Lucia”
Lễ hội Sankta Lucia là một ví dụ điển hình về sự giao thoa tôn giáo, nơi Giáo hội đã thành công trong việc kết hợp việc tôn kính một vị thánh Kitô giáo với các truyền thống ngoại giáo về ngày đông chí có từ trước. Văn hóa dân gian Bắc Âu thời tiền Kitô giáo mô tả một đêm dài nguy hiểm (Lussinatta) quanh ngày đông chí, với một sinh vật nữ độc ác tên là “Lussi”. Khi Kitô giáo đến, lễ kính Thánh Lucia (Sankta Lucia), với tên có nghĩa là “ánh sáng”, lại trùng vào cùng ngày trong lịch Julian. Thay vì xóa bỏ phong tục cũ, Giáo hội đã tái định hướng nó. Hình tượng “Lussi” tăm tối được thay thế bằng “Lucia” mang ánh sáng.
Ngày nay, truyền thống mang tính biểu tượng này của Thụy Điển, cũng được cử hành ở Na Uy, Phần Lan và Đan Mạch, có một cuộc rước do một cô gái trẻ được chọn làm “Lucia” dẫn đầu. Cô mặc một chiếc áo choàng trắng (tượng trưng cho phép rửa tội/sự trong trắng), một dải băng đỏ (tượng trưng cho sự tử đạo), và đội một vương miện nến thắp sáng trên đầu. Đi cùng cô là các “phù dâu” (tärnor) cầm nến, các “chàng trai sao” (stjärngossar) đội mũ chóp và cầm gậy có ngôi sao, và đôi khi có cả những người bánh gừng (pepparkaksgubbar). Họ phục vụ các món ăn truyền thống như bánh mì nghệ tây (lussekatter) và bánh quy gừng (pepparkakor).
Thánh Lucia trong Nghệ Thuật Thánh
Trong nghệ thuật, Thánh Lucia có nhiều biểu tượng đặc trưng:
- Đôi mắt trên đĩa/chén: Thuộc tính nổi tiếng nhất của ngài, liên quan trực tiếp đến huyền thoại về cuộc tử đạo của ngài.
- Cành cọ: Biểu tượng phổ quát của sự tử đạo, biểu thị chiến thắng của ngài trước sự chết.
- Đèn dầu hoặc nến: Một tham chiếu trực tiếp đến tên của ngài (lux) và vai trò là người mang ánh sáng.
- Gươm hoặc dao găm ở cổ: Một mô tả đồ họa về công cụ tử đạo của ngài.
- Đàn bò: Đôi khi được thể hiện dưới chân ngài, liên quan đến phép lạ bất động.
Một trong những kiệt tác về ngài là bức tranh An táng Thánh Lucia (1608) của Caravaggio, được vẽ khi ông sống lưu vong ở Sicily. Bức tranh nhấn mạnh thực tế trần trụi, tàn bạo của sự tử đạo, loại bỏ các phép lạ vinh quang trong truyền thuyết để tập trung vào sự kết thúc của cái chết. Bối cảnh tối tăm, hang động (có thể là hầm mộ ở Syracuse), những người đào mộ khổng lồ lờ mờ trên thân thể nhỏ bé, vô hồn của ngài, và việc sử dụng kịch tính của kỹ thuật chiaroscuro (sáng và tối) tạo nên một bầu không khí bi thương. Tuy nhiên, ánh sáng chiếu vào cổ Lucia và những người đưa tang đau buồn nhưng bình tĩnh gợi lên một niềm hy vọng thầm lặng, sâu sắc vào sự phục sinh. Bức tranh là một suy niệm về cái chết trong niềm hy vọng vào sự sống đời đời, một chủ đề hoàn hảo cho một bức tranh bàn thờ.
Lời Kêu Gọi Bất Diệt để Trở Thành Ánh Sáng cho Thế Gian
Cuộc đời và di sản của Thánh Lucia mang đến những bài học và nhân đức quan trọng: lòng can đảm không lay chuyển trước sự bách hại, sự cam kết với sự trong sạch của tâm hồn và sự thánh hiến hoàn toàn cho Chúa Kitô, lòng quảng đại triệt để với người nghèo, và vai trò là biểu tượng của thị giác thiêng liêng.
Câu chuyện của ngài không chỉ là một ghi chép lịch sử mà còn là một lời mời gọi không ngừng cho mỗi Kitô hữu. Giống như ngài đã đội một vòng hoa nến để mang sự trợ giúp đến cho những người đang ẩn náu trong các hầm mộ, chúng ta được mời gọi trở thành những người mang ánh sáng của Chúa Kitô đến những góc tối của thế giới chúng ta. Câu chuyện của ngài là một lời mời gọi sống lời hứa Mùa Vọng: chuẩn bị cho Chúa đến bằng cách trở thành một ngọn hải đăng của đức tin, hy vọng và tình yêu.
Lạy Thánh Lucia, người có tên mang nghĩa là ánh sáng, xin cầu cho chúng con để chúng con có được đôi mắt đức tin để nhìn thấy Chúa Kitô trong mọi sự và lòng can đảm để mang ánh sáng của Ngài vào bóng tối của thế gian. Amen.
