Thánh Tô-ma Tông đồ, thường được biết đến với biệt danh “Tô-ma đa nghi”, là một trong những nhân vật hấp dẫn và dễ đồng cảm nhất trong số Mười Hai Tông Đồ. Hành trình của ngài từ sự hoài nghi đến lời tuyên xưng đức tin mãnh liệt đã mang lại niềm an ủi và nguồn cảm hứng cho các tín hữu qua nhiều thế kỷ. Nhưng câu chuyện của ngài còn sâu sắc hơn nhiều so với một khoảnh khắc hoài nghi. Ngài là một người có lòng trung thành can đảm, một nhà truyền giáo vĩ đại, và là người đã thốt lên lời tuyên xưng có lẽ là trọng tâm nhất về thiên tính của Đức Ki-tô.
Con người Tô-ma trong Kinh Thánh
Tên gọi “Tô-ma” có nguồn gốc từ tiếng A-ram, có nghĩa là “người anh em song sinh”, và Tin Mừng theo Thánh Gio-an thường gọi ngài là “Tô-ma, cũng gọi là Đi-đy-mô” (Đi-đy-mô cũng có nghĩa là song sinh trong tiếng Hy Lạp). Mặc dù các sách Tin Mừng Nhất Lãm chỉ liệt kê tên ngài trong danh sách các tông đồ , Tin Mừng theo Thánh Gio-an đã vẽ nên một bức chân dung sống động về tính cách của ngài qua ba sự kiện quan trọng.
1. Lòng Trung thành Can đảm
Khi Chúa Giê-su quyết định trở về Giu-đê để cho La-da-rô sống lại, các môn đệ khác đã lo sợ vì Người có nguy cơ bị ném đá. Chính Tô-ma đã thể hiện lòng trung thành và dũng cảm khi nói với các bạn đồng môn: “Cả chúng ta nữa, chúng ta cũng đi để cùng chết với Thầy!” (Gio-an 11:16). Lời tuyên bố này cho thấy một con người tận tụy sâu sắc, sẵn sàng đối mặt với hiểm nguy vì Thầy mình.
2. Sự Tìm tòi Chân thành
Trong Bữa Tiệc Ly, khi Chúa Giê-su nói về việc đi dọn chỗ cho các môn đệ và họ đã biết đường, Tô-ma đã thẳng thắn bày tỏ sự bối rối của mình: “Thưa Thầy, chúng con không biết Thầy đi đâu, làm sao chúng con biết được đường?” (Gio-an 14:5). Câu hỏi chân thành này, xuất phát từ mong muốn được hiểu rõ, đã tạo cơ hội cho Chúa Giê-su mặc khải một trong những chân lý sâu sắc nhất về chính mình: “Chính Thầy là con đường, là sự thật và là sự sống” (Gio-an 14:6).
3. Sự Hoài nghi và Lời Tuyên xưng Vĩ đại
Khoảnh khắc nổi tiếng nhất của Tô-ma diễn ra sau Phục sinh. Ngài đã vắng mặt khi Chúa Giê-su hiện ra lần đầu với các tông đồ. Khi nghe họ kể lại, ngài đã tuyên bố: “Nếu tôi không thấy dấu đinh ở tay Người, nếu tôi không xỏ ngón tay vào lỗ đinh và không đặt bàn tay vào cạnh sườn Người, tôi sẽ không tin” (Gio-an 20:25).
Tám ngày sau, Chúa Giê-su lại hiện ra và mời gọi Tô-ma: “Đặt ngón tay vào đây, và hãy nhìn xem tay Thầy. Đưa tay ra mà đặt vào cạnh sườn Thầy. Đừng cứng lòng nữa, nhưng hãy tin” (Gio-an 20:27). Bị khuất phục trước lòng thương xót và sự thật này, Tô-ma đã thốt lên lời tuyên xưng đức tin trọn vẹn và mạnh mẽ nhất trong toàn bộ Kinh Thánh: “Lạy Chúa của con, lạy Thiên Chúa của con!” (Gio-an 20:28).
Vị Tông đồ của Phương Đông
Truyền thống Kitô giáo sơ khai cho rằng sau Lễ Ngũ Tuần, Thánh Tô-ma đã đi về phía đông để rao giảng Tin Mừng, đến tận Ba Tư và Ấn Độ. Ngài được cho là đã đến bờ biển Malabar của Ấn Độ vào năm 52 sau Công nguyên, thành lập bảy cộng đoàn Kitô giáo. Những cộng đoàn này là nguồn gốc của các Kitô hữu Thánh Tô-ma, một trong những cộng đoàn Kitô giáo cổ xưa nhất trên thế giới.
Truyền thống kể rằng ngài đã tử đạo vì bị đâm bằng giáo vào năm 72 sau Công nguyên gần Mylapore (ngày nay là Chennai), nơi lăng mộ của ngài vẫn được tôn kính tại Vương cung thánh đường San Thome.
Di Sản và Việc Tôn Kính
Hành trình đức tin của Thánh Tô-ma đã để lại một di sản lâu dài trong Hội Thánh.
- Lễ Kính: Giáo hội Công giáo mừng lễ Thánh Tô-ma vào ngày 3 tháng 7 hằng năm. Ngày này được cho là kỷ niệm việc di chuyển hài cốt của ngài đến Edessa, một trung tâm Kitô giáo sơ khai quan trọng.
- Thánh Quan thầy: Do câu chuyện trong sách ngụy thư Công vụ của Tô-ma kể rằng ngài đã xây một “cung điện trên trời” cho một vị vua Ấn Độ bằng cách phân phát tiền cho người nghèo, ngài đã trở thành thánh quan thầy của các kiến trúc sư và thợ xây. Ngài cũng là thánh quan thầy của Ấn Độ.
- Trong Nghệ thuật: Thánh Tô-ma thường được miêu tả với một ngọn giáo (dụng cụ tử đạo của ngài) hoặc một cây thước của thợ mộc (biểu tượng cho vai trò quan thầy các kiến trúc sư). Cảnh tượng nổi tiếng nhất về ngài trong nghệ thuật là bức tranh Sự hoài nghi của Thánh Tô-ma của Caravaggio, khắc họa một cách sống động khoảnh khắc ngài chạm vào vết thương của Chúa Ki-tô.
Những Bài học từ “Tô-ma Đa Nghi”
Cuộc đời của Thánh Tô-ma mang lại những bài học sâu sắc cho các tín hữu ngày nay.
- Sự nghi ngờ chân thành không phải là dấu chấm hết: Câu chuyện của Tô-ma cho thấy rằng việc đặt câu hỏi và vật lộn với sự nghi ngờ là một phần tự nhiên của hành trình đức tin. Điều quan trọng là mang những nghi ngờ đó đến với Chúa Giê-su và cộng đoàn, để chúng có thể được biến đổi thành một đức tin sâu sắc và cá vị hơn. Như Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI đã nói, “mọi sự nghi ngờ đều có thể có một kết thúc tươi sáng”.
- Lời tuyên xưng cuối cùng: Hành trình của Tô-ma không kết thúc trong sự nghi ngờ, mà trong lời tuyên xưng đức tin cuối cùng: “Lạy Chúa con, lạy Thiên Chúa của con!”. Đây là lời tuyên bố rõ ràng nhất về thiên tính của Chúa Giê-su trong các sách Tin Mừng và là mục tiêu mà mọi hành trình đức tin đều hướng tới.
Thánh Tô-ma không chỉ là một người đa nghi. Ngài là một người bạn trung thành, một người tìm kiếm chân lý không mệt mỏi, và một chứng nhân can đảm của Chúa Phục Sinh. Câu chuyện của ngài nhắc nhở chúng ta rằng Chúa Giê-su gặp gỡ chúng ta ngay cả trong những nghi ngờ của mình, và với lòng thương xót, Người dẫn dắt chúng ta đến một đức tin còn mạnh mẽ hơn.
